Inflacja przekraczająca 100 proc. miesięcznie. To dziś niewyobrażalne, ale tak było w Polsce w sierpniu 1989 r. Deficyt budżetowy sięgał wtedy 12 proc. PKB. Zadłużenie zagraniczne, głównie w tzw. Klubie Paryskim (rządy) i Klubie Londyńskim (banki komercyjne), zbliżało się do 42 mld dolarów.
W takiej sytuacji wicepremierem i ministrem finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego został Leszek Balcerowicz. Już 6 października 1989 r. przedstawił zarys programu reform gospodarczych. Była w nim mowa o tłumieniu inflacji i zmianach systemowych, o gospodarce rynkowej otwartej na świat.
Plan Balcerowicza został ukończony w grudniu 1989 r. Sama nazwa jest znana Polakom. Jedni uważają plan za kwintesencję liberalizmu w gospodarce, inni obwiniają o wszelkie zło i nieszczęścia związane z transformacją ustrojową. Ale chyba niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, jak wielkie i odważne było to przedsięwzięcie. W naszych głowach pozostało hasło, nie pamiętamy już zawartości.
Plan Balcerowicza składał się z programu stabilizacyjnego i programu zmian systemowych. Stabilizacja miała polegać na cięciach budżetowych, zniesieniu dotacji do większości towarów i usług, uwolnieniu cen (oprócz cen paliw i energii), płac, stóp procentowych i wprowadzeniu wymienialności złotego. Zmiany systemowe zakładały stworzenie jednolitego systemu podatkowego, pełną wolność w korzystaniu z praw własności, nieingerencję państwa w obrót gospodarczy, ceny i płace, likwidację monopoli, a na koniec – pełną prywatyzację majątku państwa.
27 i 28 grudnia 1989 r. Sejm uchwalił większością głosów aż 10 ustaw. Zlikwidowano gwarancję finansowania z budżetu deficytowych przedsiębiorstw państwowych. Firmy państwowe przestały korzystać z preferencji kredytowych. Przedsiębiorstwa przekraczające dopuszczalny wzrost płac były zmuszone do odprowadzenia podatku (zwanego popiwkiem). Zakazano nieograniczonego finansowania - nieoprocentowanym kredytem - deficytu budżetowego przez bank centralny. Wprowadzono jednolity 40-proc. podatek korporacyjny we wszystkich sektorach gospodarki.
Zliberalizowano zasady przepływu kapitału (głównie transfer zysków za zagranicę). Ustawa o prawie dewizowym likwidowała monopol państwa w handlu zagranicznym i wprowadzała jednolity dla wszystkich podmiotów i wszystkich rodzajów transakcji kurs walutowy, a ustawa o prawie celnym - wprowadzała jednakowe dla wszystkich podmiotów zasady clenia towarów importowanych. Unieważniono też przepisy dotyczące osób uchylających się od obowiązku pracy (formalnie usankcjonowało to istnienie bezrobocia) i uchwalono przepisy chroniące zwalnianych z pracy (odprawy finansowe, okresowe zasiłki dla bezrobotnych).
