Ukraina a euro w Polsce

Wydarzenia na Ukrainie powinny być bardzo silnym bodźcem do reaktywowania dyskusji na temat kosztów i korzyści wynikających z członkostwa Polski w strefie euro. Można być jednak prawie pewnym, że – paradoksalnie – temat ten będzie zajmował odległe miejsce nawet na liście problemów poruszanych w kampanii przedwyborczej do Parlamentu Europejskiego. W życiu publicznym trudno jest bowiem znaleźć chętnych do zainicjowania dyskusji nad jednym z najważniejszych strategicznych dylematów Polski. Do przyjęcia roli gospodarza takiej dyskusji nadal nie kwapi się Narodowy Bank Polski, o czym świadczy niedawny wywiad prof. Marka Belki dla „Gazety Prawnej". Niechęć ta wynika w dużej mierze z niekorzystnych sondaży w sprawie wejścia do strefy euro. Można jednak sądzić, że przy zbudowaniu odpowiedniej argumentacji i umiejętnym przedstawieniu jej w trakcie już rozpoczętej kampanii wyborczej, sytuacja na Ukrainie stwarza szansę na odbudowanie poparcia społecznego dla idei członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej.

Rola emocji

Ważną początkową przyczyną burzliwych politycznych zmian na Ukrainie była frustracja społeczna wynikająca z wycofania się władz z podpisania umowy stowarzyszeniowej z UE. Pokazuje to, jak dużą wagę społeczeństwo Ukrainy przywiązuje do zakotwiczenia przyszłości swojego kraju w instytucjonalnych strukturach integracji zachodnioeuropejskiej. Można też przyjąć, że znaczna część społeczeństwa Ukrainy zazdrości nam takiego zakotwiczenia.

Odpowiednikiem ukraińskich aspiracji do zawarcia traktatu stowarzyszeniowego z Unią powinno być dążenie Polski do członkostwa w zreformowanej strefie euro

Reakcja psychologiczna w Polsce wydaje się dwojakiego rodzaju. Pierwsza polega na budowaniu w sobie wyższościowego przekonania o stabilności i dojrzałości naszych struktur politycznych i gospodarczych, co siłą rzeczy prowadzi do zadowolenia ze status quo. Druga reakcja, prawdopodobnie dużo rzadsza, polega na pojawieniu się wątpliwości, czy przypadkiem konieczność silniejszego zakotwiczenia kierunku przemian systemowych nie jest równie ważna w Polsce, nawet jeśli stopień zaawansowania transformacji jest u nas zdecydowanie większy. W tym przypadku odpowiednikiem ukraińskich aspiracji do zawarcia traktatu stowarzyszeniowego powinno być dążenie Polski do pozostania w głównym nurcie integracji europejskiej, co w praktyce oznacza członkostwo w zreformowanej strefie euro.

Przed obecnym światowym kryzysem finansowym można było liczyć na to, że mało rozsądne pomysły gospodarcze, chętnie zgłaszane przez polityków, zagoszczą tylko w czasie kampanii wyborczej, a po wyborach ogólny prorynkowy kurs przemian zostanie utrzymany. W wyniku kryzysu spektrum akceptowanych poglądów ekonomicznych wyraźnie się poszerzyło, a wraz z nim wzrosło ryzyko, że partie polityczne będą starały się wprowadzać swoje pomysły w życie. Inaczej mówiąc, wcześniejszy prorynkowy czy antyetatystyczny konsens był na tyle silny, że potrzeba zewnętrznego zakotwiczenia instytucjonalnego była znacznie mniejsza. Jak pokazują jednak doświadczenia Węgier pod rządami Orbana, a także podejmowane w Polsce działania zmierzające do rozmontowania lub osłabienia instytucji gospodarki rynkowej, konieczność silnego zakotwiczenia dorobku polskiej transformacji nabiera priorytetowego znaczenia. Dobrze jest mieć też na uwadze przykład Turcji, która 2–3 lata temu zachłysnęła się swoją odpornością na kryzys i straciła nawet zainteresowanie członkostwem w UE, a obecnie musi bronić stabilności makroekonomicznej.

Zgodnie z „mądrością" powinniśmy być dumni z pozostania poza głównym nurtem integracji europejskiej

Znalezienie się w rdzeniu integracji zachodnioeuropejskiej, czyli w grupie krajów, które będą w przyszłości szybciej intensyfikowały więzy gospodarcze i które najprawdopodobniej będą też niebawem miały odrębny budżet, daje największe szanse na zapewnienie długookresowej instytucjonalnej stabilności naszego systemu politycznego i gospodarczego. Jeśli są lepsze projekty, to należy je przedstawić i porównać pod względem kosztów i korzyści. Ekonomiści – niezależnie, czy w roli naukowców, czy w roli decydentów – muszą pamiętać, że trwanie przy status quo oraz odsuwanie w czasie dyskusji i decyzji też rodzi często wysokie skumulowane koszty, nawet jeśli na bieżąco nie potrafimy ich dobrze policzyć.

Jakie warunki?

Wyrażone w wywiadzie prasowym stanowisko prezesa NBP w sprawie perspektyw członkostwa Polski w strefie euro jest rozczarowujące przede wszystkim ze względu na to, że brak w nim elementów myślenia strategicznego. Trudno bowiem uznać za taki element propozycję, aby zwolniono Polskę z obowiązku uczestnictwa w ERM II, co wymagałoby zmian traktatowych, a niezależnie od tego wywołałoby sprzeciw krajów, które ten warunek musiały spełnić. Jeśli natomiast prezes wierzy w siłę perswazji wobec instytucji unijnych, to dużo bardziej pragmatycznym i obiecującym rozwiązaniem byłoby przekonanie EBC do znacznie większej pomocy technicznej w określeniu właściwego kursu wejścia do ERM II oraz do silniejszego zaangażowania się w utrzymanie go w dopuszczalnym paśmie wahań. W tym kontekście należy też zauważyć, że podany w wywiadzie przykład Słowacji jest raczej chybiony, jeśli chodzi o rzekome niekorzystne skutki presji aprecjacyjnej. Po pierwsze, typową strategią było wchodzenie nowych krajów do korytarza z podwartościowym kursem. Po drugie, Słowacja od 2010 r. ma dodatnie saldo w bilansie handlowym, a w 2012 r. zanotowała także nadwyżkę na rachunku bieżącym (2,3 proc.  PKB), która, jak ocenia MFW, utrzyma się i będzie nawet stopniowo rosła w horyzoncie projekcji, osiągając w 2018 r. 4 proc. PKB. Podobna ocena dla Polski przewiduje utrzymywanie się deficytu w wysokości 3–4 proc. PKB.

Luźne, a mocno kontrowersyjne propozycje i uwagi prezesa banku centralnego na temat tak strategicznej kwestii można by jeszcze próbować usprawiedliwić, gdyby istniał aktualny dokument czy raport NBP, który zawiera wyważoną analizę kosztów i korzyści członkostwa w UGW i do którego można by czytelnika odesłać. Co ciekawe, propozycja prezesa NBP jest sprzeczna ze stanowiskiem przyjętym przez RPP w „Założeniach polityki pieniężnej na rok 2014", jedynym oficjalnym dokumencie, który nawiązuje do tej kwestii. Można tam przeczytać, że zobowiązanie Polski do dążenia do pełnego uczestnictwa w trzecim etapie UGW „musi być w szczególności poprzedzone uczestnictwem w ERM II". Pojawia się więc ciekawy problem „wewnątrzinstytucjonalny": w jakim stopniu prezes NBP wypowiada się w imieniu RPP i w imieniu zarządu NBP.

Ekonomiści muszą pamiętać, że trwanie przy status quo oraz odsuwanie w czasie dyskusji i decyzji rodzi często wysokie skumulowane koszty

Rada Polityki Pieniężnej ma już za sobą 2/3 kadencji. Wydaje się, że nadszedł odpowiedni czas, aby zajęła ona stanowisko w sprawie członkostwa Polski w strefie euro. Powinno ono przybrać formę odrębnego dokumentu, zdecydowanie wykraczającego poza lakoniczne stwierdzenie zawarte w „Założeniach polityki pieniężnej". Trzymanie się przyjętej formuły oznacza, że ani obecna, ani następna RPP nie będzie się musiała z tym wyzwaniem zmierzyć, ponieważ łatwo będzie pokazać, że warunki postawione strefie euro w „Założeniach" nie są spełnione, bo np. „ostateczny jej kształt instytucjonalny nie będzie znany". Niezależnie od przygotowania własnego dokumentu obecna Rada powinna zwrócić się do prezesa i do zarządu NBP o przygotowanie przez ekspertów raportu na temat korzyści i kosztów członkostwa, który będzie uwzględniał doświadczenia obecnego kryzysu światowego i przede wszystkim kryzysu w strefie euro oraz podjęte kierunki zmian instytucjonalnych.