Lekarz nie powinien pracować więcej niż dobę

Czytelnik zastanawia się, czy kierownik – ordynator kliniki – może w celu zapewnienia bezpieczeństwa dzieci hospitalizowanych i leczonych w tej klinice nakazać lekarzowi kontynuację pracy po 24-godzinnym świadczeniu pracy, tj. po siedmiu godzinach pracy plus 17 godzinach dyżuru lub po 24-godzinnym dyżurze.

Powołuje się przy tym na pismo Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy w Warszawie skierowanego do dyrektora Departamentu Dialogu Społecznego w Ministerstwie Zdrowia z 30 maja 2008 r.

Zgodnie z tym dokumentem na pytanie, co zrobić w przypadku konieczności pozostania lekarza w pracy po zakończonym dyżurze i podpisania listy obecności, udzielono odpowiedzi, że :„W obecnym brzmieniu [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?n=1&id=184739]ustawa o zakładach opieki zdrowotnej[/link] nie przewiduje możliwości nieudzielenia pracownikowi przysługującego mu okresu odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego.

Jednakże w przypadku, gdy po zakończeniu dyżuru medycznego dojdzie do niemożliwej do przewidzenia sytuacji nadzwyczajnej, o której mowa w art. 151 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link], wydaje się, że pracodawca będzie mógł zobowiązać pracownika do wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, korzystając z przepisów k.p.”.

[srodtytul]Ustawa o ZOZ[/srodtytul]

Powszechnie obowiązujące zasady ustalania czasu pracy pracowników zostały uregulowane w przepisach kodeksu pracy. Podejmując się jednakże analizy przedstawionego przez czytelnika problemu, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na to, że kwestie czasu pracy pracowników służby zdrowia zostały uregulowanie odrębnie – w przepisach art. 32g – 32ł ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (ustawa o ZOZ).

Umieszczenie regulacji dotyczących czasu pracy szczególnej grupy zawodowej (jaką stanowi personel służby zdrowia) w odrębnej ustawie ma podstawowe znaczenie dla przedstawionego przez czytelnika problemu. Zgodnie bowiem z jedną z zasad porządku prawnego – przepis szczególny wyłącza przepis ogólny – do spraw związanych z czasem pracy pracowników opieki zdrowotnej będą miały w pierwszej kolejności zastosowanie właśnie przepisy ustawy o ZOZ.

[b]Podstawowy wymiar czasu pracy personelu ZOZ został ustalony na poziomie 7 h 35 min na dobę[/b] i przeciętnie 37 h 55 min na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (art. 32 g ust.1 ustawy o ZOZ). Modyfikacje dotyczą personelu niemedycznego, pracowników niewidomych oraz narażonych na promieniowanie jonizujące lub zatrudnionych np. w zakładach patomorfologii lub medycyny sądowej (art. 32 ust. 2 – 6 ustawy o ZOZ).

Pracownikowi służby zdrowia przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Natomiast pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny minimalnie 11-godzinny okres odpoczynku powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego.

[srodtytul]Dozwolone dyżury [/srodtytul]

W przypadku personelu lekarskiego (lekarze i inni pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wykształcenie wyższe medyczne) dopuszczono możliwość pełnienia dyżurów (art. 32j – 32ja ustawy), a co za tym idzie – usankcjonowano możliwość świadczenia przez te osoby pracy w zwiększonym wymiarze czasu. Należy jednak uznać, iż wykluczono możliwość przedłużenia czasu pracy lekarza ponad okres 24 godzin.

Teza powyższa znajduje potwierdzenie w treści pisma Ministerstwa Zdrowia z 20 grudnia 2007 r., dotyczącym czasu sprawowania dyżurów medycznych w stanie prawnym, obowiązującym od 1 stycznia 2008 r.

We wskazanym piśmie wyjaśniono, iż możliwym jest pełnienie przez pracownika dyżuru medycznego w wymiarze do 24 godzin z zastrzeżeniem konieczności udzielenia pracownikowi bezpośrednio po zakończeniu dyżuru 11-godzinnego czasu odpoczynku.

Podobnie stwierdzono, że dopuszczalnym jest zobowiązanie pracownika do pełnienia dyżuru bezpośrednio po zakończeniu pracy w wymiarze 7 godzin 35 minut lub (przy stosowaniu równoważnego systemu czasu pracy) w wymiarze nie dłuższym niż 12 godzin, z tym zastrzeżeniem, że łączny czas pracy nie może wykraczać poza dobę pracowniczą, a więc 24 godziny.

Zdaniem ministerstwa również w tym przypadku następnej dobie bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru pracownikowi należy udzielić 11-godzinnego odpoczynku wyrównawczego.

Z uwagi na powyższe wydaje się niemożliwe zobowiązanie lekarza do pozostania w pracy po zakończeniu 24-godzinnego okresu jej nieprzerwanego świadczenia. Jednak powołane powyżej przepisy ustawy o ZOZ traktują jedynie o powinności udzielenia okresu odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu 24-godzinnego okresu pracy.

Wskazać wprawdzie należy, iż zgodnie z poglądami Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (oraz aktualnym orzecznictwem [b]Sądu Najwyższego, znajdującym wyraz np. w uchwale z 13 marca 2008 r., I PZP 11/07)[/b] „okresy odpoczynku muszą przypadać bezpośrednio po okresach pracy, których wyrównaniu służą, aby w ten sposób zapobiegać przemęczeniu i przeciążeniu pracownika”.

Podobny pogląd wyraził [b]Sąd Najwyższy także np. w uzasadnieniu wyroku z 8 października 2009 r. (II PK 110/09)[/b]. Wprawdzie powołane orzeczenia zapadły w sprawach rozpatrywanych na gruncie przepisu art. 32j w brzmieniu sprzed nowelizacji, obowiązującym do 31grudnia 2007 r., który w uprzednim brzmieniu wyłączał czas dyżuru z czasu pracy, jednocześnie ustalał tygodniowy i miesięczny limit dyżurów, jednakże zachowują aktualność także w obecnym stanie prawnym.

Konieczne staje się zatem dokonanie w tym miejscu konfrontacji przepisów regulujących czas pracy lekarzy z pozostałymi przepisami ustawy ZOZ, ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz kodeksu pracy.

[srodtytul]Świadczenie zdrowotne [/srodtytul]

Zgodnie z art. 7 ustawy o ZOZ na zakładach opieki zdrowotnej ciąży bezwzględny obowiązek udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia.

Także [b]art. 30 ustawy o zawodach lekarza stanowi o obowiązku udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.[/b] Art. 151 § 1 ust. 1 i 2 k.p. stanowi zaś, iż praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna, m.in. w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, a także w razie szczególnych potrzeb pracodawcy.