Procedura legalizacji obiektów wybudowanych z naruszeniem prawa nie jest prosta. Trzeba łącznie spełnić kilka warunków.
Osoby, które chcą skorzystać z możliwości, jaką daje nowelizacja prawa budowlanego, czyli z darmowej legalizacji, najpierw muszą uzyskać pozwolenie na użytkowanie.
Składa się w tym celu wniosek wraz z inwentaryzacją powykonawczą sporządzoną przez osobę z odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi oraz ekspertyzę potwierdzającą, że legalizowany obiekt nadaje się do użytkowania.
Pozwolenie wydaje powiatowy inspektor nadzoru budowanego, on także prowadzi postępowanie legalizujące. W jego trakcie sprawdza, czy obiekt odpowiada wymaganiom stawianym przez przepisy, przede wszystkim te o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz techniczno-budowlane. Następnie inspektor wydaje decyzję legalizacyjną.
Kto nie zdąży do końca roku załatwić wspomnianych formalności, tak jak inni legalizujący będzie musiał wnieść opłatę legalizacyjną. Jej wysokość zależy od tego, czy wzniósł samowolnie obiekt wymagający pozwolenia na budowę czy też tylko zgłoszenia (lub wzniósł go mimo sprzeciwu złożonego do zgłoszenia).