Lustracja: spółdzielnia mieszkaniowa ma obowiązek raz na trzy lata

Łzy, nawoływanie do modlitwy i zabarykadowany w swoim gabinecie prezes. Takie sceny, niczym z sensacyjnego filmu, można było niedawno obserwować w Śródmiejskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Warszawie. Nie mniej dramatyczne było kilka miesięcy wcześniej w SM Śródmieście w Łodzi.

– Takich spółdzielni mieszkaniowych jak te dwie, które wpadły w poważne tarapaty finansowe z powodu złych inwestycji mieszkaniowych, przybywa – twierdzi Jerzy Jankowski, prezes Związku Spółdzielni Mieszkaniowych RP. – Wskazują na to wyniki lustracji przeprowadzonych przez nasz związek. Niestety, lustracja w obecnym kształcie nie pozwala przeciwdziałać tego typu problemom. Konieczne są zmiany.

Co trzy lata

Instytucję lustracji reguluje prawo spółdzielcze z 1982 r. Zgodnie z z nim każda spółdzielnia ma obowiązek przynajmniej raz na trzy lata poddać się lustracji, a co roku – te, które inwestują lub są w stanie likwidacji. Może być ona jednak przeprowadzona w każdym czasie na żądanie walnego zgromadzenia, rady nadzorczej lub 1/5 członków spółdzielni.

Celem lustracji jest sprawdzenie m.in., czy władze spółdzielni prawidłowo gospodarują środkami spółdzielców.

Problemom finansowym może zapobiec w porę podjęta interwencja

Lustrację przeprowadza związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, a w wypadku spółdzielni nienależącej do tego typu związku – wybrany przez nią związek rewizyjny lub Krajowa Rada Spółdzielcza. Związek lub KRS wskazują następnie konkretnego lustratora, który zajmie się daną spółdzielnią.

Z czynności lustracyjnych lustrator sporządza protokół, który składa radzie i zarządowi spółdzielni. Na jego podstawie przeprowadzający lustrację związek rewizyjny lub KRS opracowuje wnioski polustracyjne, przekazywane władzom spółdzielni.

Gdzie te sankcje

– Wnioski polustracyjne mają jedynie charakter szkoleniowo-instruktażowy. Spółdzielnia może więc się do nich zastosować lub nie. Jeżeli tego nie robi, to ani zarząd, ani rada nadzorcza nie poniosą żadnych konsekwencji – tłumaczy prezes Jankowski. Teoretycznie można zawiadomić prokuraturę o popełnieniu przestępstwa, ale na ogół nic to nie daje.

Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych RP trzykrotnie zawiadamiał prokuraturę o malwersacjach finansowych, jednak nic nie wskórał. Prokuratura umarzała sprawę.

Dlatego, według prezesa Jankowskiego, powinno się zmienić charakter wniosków polustracyjnych na karno-sankcyjny, a związek powinien mieć prawo stawiania personalnych zarzutów osobom, które złamały prawo. Warto też rozważyć przyznanie mu przywileju zawieszania wykonania niebezpiecznych uchwał rady nadzorczej lub walnego zgromadzenia. Dzięki temu w porę będzie można zapobiegać zbyt pochopnym decyzjom inwestycyjnym. Dziś trzeba czekać na wyrok sądu. W tym czasie spółdzielnia zdąży już wydać pieniądze.

Tylko nie prezes

O konieczności reformy instytucji lustracji mówią także inni eksperci.

– Plan minimum w wypadku lustracji to wprowadzenie zakazu łączenia funkcji członka zarządu w spółdzielni i lustratora ?– uważa prof. Krzysztof Pietrzykowski, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego specjalizujący się w prawie spółdzielczym. – Dziś zdarza się, że prezes spółdzielni lustruje prezesa, a tak nie powinno być.

Pomysłów dotyczących lustracji było już wiele. Każdy projekt wcześniej czy później trafiał do kosza.

Obecnie Sejm pracuje nad kolejną propozycją nowego prawa spółdzielczego. Posłowie z nadzwyczajnej komisji ds. spółdzielczości skończyli właśnie prace nad regulacjami dotyczącymi lustracji.

– Nie chcemy wprowadzać rewolucji, chcemy dać więcej uprawnień KRS – zapowiada poseł Marek Gos, przewodniczący tej komisji.

Projekt przewiduje więc, że przy KRS powstanie komisja nadzoru lustracyjnego. Będzie ona egzaminowała przyszłych lustratorów i wydawała im świadectwa kwalifikacyjne.