Unieważnienie orzeczeń nacjonalizacyjnych nie narusza praw i uprawnień tych osób. W takich wypadkach byli właściciele nieruchomości mogą dochodzić tylko odszkodowań od Skarbu Państwa lub gminy – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. I OSK 1069/07).

Wyrok jest bardzo na czasie, ponieważ mnożą się obawy i wątpliwości związane z oddawaniem nieruchomości byłym właścicielom. Część z nich domaga się również zwrotu wykupionych mieszkań i unieważnienia aktów notarialnych. Wielu obecnych właścicieli mieszkań zaskarża więc do sądu orzeczenia unieważniające decyzje nacjonalizacyjne. Na taką też drogę zdecydowało się kilku właścicieli mieszkań w jednym ze stołecznych budynków.

W 2006 r., na wniosek następców prawnych byłego właściciela nieruchomości, Samorządowe Kolegium Odwoławcze stwierdziło nieważność orzeczenia nacjonalizacyjnego z 1953 r. Decyzję tę zaskarżyli do sądu właściciele wykupionych mieszkań. Ich zdaniem SKO nie mogło stwierdzić jego nieważności, lecz tylko uznać, że zostało wydane z rażącym naruszeniem przepisów. W jego wyniku nastąpiły bowiem nieodwracalne skutki prawne w postaci sprzedaży lokali najemcom. Jeżeli obecnie orzeczenie to zostało unieważnione, właścicielom wykupionych mieszkań grozi, że ich prawa do tych lokali również będą unieważnione. Brak stwierdzenia w decyzji SKO nieodwracalnych skutków prawnych może bowiem wpłynąć na ich uprawnienia w sferze cywilnoprawnej. Sąd powinien więc wyraźnie stwierdzić, że w odniesieniu do sprzedanych lokali decyzja nacjonalizacyjna z 1953 r. wywołała nieodwracalne skutki prawne.

Zarówno Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, jak i NSA uznały jednak rozstrzygnięcie SKO za prawidłowe. Decyzja nacjonalizacyjna nie wywołała nieodwracalnych skutków prawnych – orzekł NSA – ponieważ przez wszystkie następne lata grunt, na którym stoi budynek, pozostawał własnością Skarbu Państwa. Nie ma więc skutków, których nie dałoby się odwrócić w drodze decyzji administracyjnej.

Nieodwracalne skutki prawne wywołały natomiast umowy i akty notarialne z lat 70. o sprzedaży lokali najemcom i oddaniu części gruntu w użytkowanie wieczyste – podkreślił sąd. A więc nawet jeżeli obecnie stwierdza się nieważność orzeczeń nacjonalizacyjnych, nie narusza to uprawnień tych właścicieli mieszkań, którzy kupili je w dobrej wierze od Skarbu Państwa bądź od gminy. W takich wypadkach byli właściciele nieruchomości mogą jedynie dochodzić roszczeń odszkodowawczych. Nie koliduje to z prawami osób, które chroni rękojmia ksiąg wieczystych. Ich własność jest niezagrożona.