Służebność drogi koniecznej, zgodnie z kodeksem cywilnym, jest ograniczonym prawem rzeczowym polegającym na umożliwieniu właścicielowi nieruchomości niemającej odpowiedniego dostępu do drogi publicznej korzystania z nieruchomości sąsiednich, które taki dostęp mają. Może on wystąpić z takim roszczeniem do właścicieli nieruchomości sąsiednich.
Według k.c. przesłanką wystarczającą do wystąpienia jest brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej (nie musi to być zupełny brak). Jest on zaś nieodpowiedni, jeżeli wyjazd z nieruchomości przylegającej do drogi publicznej stwarza niebezpieczeństwo w ruchu drogowym [b](postanowienie Sądu Najwyższego z 7 lipca 1999 r., sygn. II CKN 786/ 98)[/b].
Odpowiedniość dostępu oznacza łączność umożliwiającą normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości. Dokonując oceny tej odpowiedniości, należy brać pod uwagę dostęp ze względu na rodzaj inwestycji planowanej na nieruchomości. Aby uzyskać prawo służebności, wystarczy, że droga jest zbyt wąska, bardzo okrężna bądź przebiegająca w trudnym terenie itd.
Są dwie możliwości uzyskania służebności. Można zawrzeć umowy z właścicielami sąsiednich działek. Oświadczenie właściciela nieruchomości służebnej ustanawiające prawo musi być złożone w formie aktu notarialnego. Strony mają swobodę w ustaleniu treści służebności, dla której ramy wyznacza ustawa. W umowie określa się m.in. to, czy ustanowiona służebność będzie miała charakter odpłatny, czy też powiązana będzie jedynie z określoną osobą.
Jeśli nie ma możliwości porozumienia się z sąsiadem, pozostaje droga sądowa. Realizuje się ją poprzez złożenie do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej. Wniosek powinien odpowiadać warunkom pisma procesowego. Należy w nim wskazać właścicieli wszystkich nieruchomości, przez które mogłaby prowadzić droga, aby nieruchomość wnioskodawcy miała odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Wnioskodawca powinien też wskazać okoliczności uzasadniające potrzebę ustanowienia drogi. Składając wniosek, należy zaproponować przebieg i treść służebności w formie załącznika graficznego.