• datę lub okres powstania ustalonego stopnia niepełnosprawności
• uzasadnienie
• pouczenie o przysługującym odwołaniu
Znak choroby
Symbol przyczyny niepełnosprawności oznacza się następująco:
• 01-U – upośledzenie umysłowe
• 02-P – choroby psychiczne
• 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu
• 04-O – choroby narządu wzroku
• 05-R – upośledzenie narządu ruchu
• 06-E – epilepsja
• 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia
• 08-T – choroby układu pokarmowego
• 09-M – choroby układu moczowo-płciowego
• 10-N – choroby neurologiczne
• 11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego
• 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe
Orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, ale nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu.
WAŻNE: Zaliczenie do jednego z nich zależy od stopnia naruszenia sprawności organizmu, zdolności do samodzielnej egzystencji i konieczności pomocy lub opieki ze strony innych osób.
Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się natomiast osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
Z kolei do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się kompensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
Ważne! Zaliczenie do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w przypadkach:
• przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej,
• zatrudnienia w formie telepracy.
Jak się odwołać
Jeżeli orzeczenie wydane przez powiatowy zespół nie spełnia oczekiwań wnioskodawcy, powinien on w ciągu 14 dni od dnia jego doręczenia złożyć odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Należy to zrobić za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie.
Natomiast od orzeczenia wojewódzkiego zespołu przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia.
Uwaga! Od orzeczeń o wskazaniach do ulg i uprawnień nie przysługuje odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. To postępowanie jest jednoinstancyjne.
DECYZJE INNYCH ORGANÓW
Zgodnie z art. 5 ustawy o rehabilitacji wydane przez lekarza orzecznika ZUS orzeczenie o:
• całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• niezdolności do samodzielnej egzystencji – na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• całkowitej niezdolności do pracy – na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• częściowej niezdolności do pracy – na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Zgodnie z art. 62 ustawy o rehabilitacji osoby, które przed 1 stycznia 1998 zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, są osobami niepełnosprawnymi w rozumieniu ustawy, jeżeli orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów nie utraciło mocy przed tą datą. I tak orzeczenie o zaliczeniu do:
• I grupy inwalidów jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• II grupy inwalidów – na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• III grupy inwalidów – na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Osoby, które przed 1 stycznia 1998 zostały uznane za osoby o stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktowane są na równi z osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności. Osoby, które nie mają zasiłku pielęgnacyjnego, traktowane są na równi z osobami zaliczonymi do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Ważne orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidztwa, wydane przed 1 stycznia 1998 przez komisje lekarskie podległe MON lub MSWiA na podstawie odrębnych przepisów dotyczących niezdolności do służby, jest równoważne z następującymi stopniami niepełnosprawności:
• o zaliczeniu do I grupy inwalidztwa – orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• o zaliczeniu do II grupy inwalidztwa – orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• o zaliczeniu do III grupy inwalidztwa w związku ze służbą z jednoczesnym orzeczeniem inwalidztwa III grupy z ogólnego stanu zdrowia traktuje się na równi z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Wyroki sądu pracy i ubezpieczeń społecznych wydane w postępowaniu odwoławczym od orzeczeń wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz decyzji ZUS stanowią podstawę do zaliczenia danej osoby do osób niepełnosprawnych.
To nie zakaz
Czy jednak uzyskanie orzeczenia o niezdolności do pracy oznacza zakaz pracy?
Nie. Osobom, które uzyskały orzeczenie o niezdolności do pracy (lub o niezdolności do pracy oraz samodzielnej egzystencji), nie zakazano pracy. Mogą one pracować zarówno w systemie pracy chronionej, jak i na otwartym rynku pracy.
Jedyne ograniczenie dotyczące osób, które pobierają świadczenie rentowe i jednocześnie podejmują pracę zarobkową, polega na zmniejszeniu lub zawieszeniu świadczenia w przypadkach określonych w ustawie.
Długa lista dodatkowych uprawnień
Pracownicy niepełnosprawni na podstawie ustawy o rehabilitacji korzystają z dodatkowych przywilejów, których nie mają pełnosprawni. W zależności od posiadanego stopnia niepełnosprawności chodzi o:
• skrócony czas pracy,
• zakaz pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych,
• dodatkową przerwę w pracy,
• dodatkowy urlop wypoczynkowy oraz
• płatne zwolnienia od pracy.
Ważne! Od 1 czerwca 2011 obowiązuje art. 20c ustawy o rehabilitacji, który stanowi, że osobie niepełnosprawnej przysługują uprawnienia pracownicze od dnia, od którego została ona wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na podstawie art. 2a. Obowiązujący od 1 stycznia 2011 art. 2a opisuje zasady wliczania pracownika do tego stanu zatrudnienia.
Zwiększyć stan
Przy pierwszym orzeczeniu osobę niepełnosprawną wliczamy do stanu zatrudnienia takich osób od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.
Gdy przedstawi kolejne orzeczenie, uwzględniamy ją w stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia. Muszą jednak zajść dodatkowe warunki. Z orzeczenia musi wynikać, że:
• w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna,
• wniosek o jego wydanie złożyła nie później niż w dniu następującym po tym, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.
Bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność osobę niepełnosprawną wliczamy do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych tylko w okresie do trzech miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia. Oczywiście pod warunkiem że wynika z niego, że w tym okresie była ona niepełnosprawna.
Przykład
Pan Marek jest zatrudniony w spółce A od 1 stycznia 2009. Orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności
wygasło panu Markowi 31 maja 2011, a dopiero 15 lipca złożył on wniosek o wydanie nowego orzeczenia, które przedłożył pracodawcy 1 października.
Oznacza to, że pracodawca może wliczyć go do stanu zatrudnienia na bieżąco od dnia przedstawienia nowego orzeczenia, a wstecz w okresie do trzech miesięcy poprzedzających dzień przedłożenia orzeczenia, tj. od 30 września do 1 lipca, pod warunkiem że z orzeczenia wynika, że pan Marek był w tym okresie niepełnosprawny.
Odwołanie się przez ustawodawcę do art. 2a ustawy o rehabilitacji w kontekście uprawnień osób niepełnosprawnych oznacza, że jeżeli np. pracodawca zatrudni nową osobę niepełnosprawną, to dodatkowe uprawnienia pracownicze przysługują jej od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności.
Wyjątek dotyczy m.in. dodatkowego urlopu wypoczynkowego, który przysługuje po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności.
Krócej na stanowisku
Na podstawie art. 15 ustawy o rehabilitacji czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Natomiast czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Skrócona norma czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności.
Stosowanie tych norm czasu pracy nie powinno powodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości (tak stanowi art. 18 ustawy o rehabilitacji).
Godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na skrócone normy czasu pracy, zostają zatem podwyższone w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm.
Ważne! Żadna osoba niepełnosprawna nie może pracować w porze nocnej ani w godzinach nadliczbowych.
Wyjątek! Jak wskazuje art. 16 ustawy o rehabilitacji, skróconych norm czasu pracy nie stosuje się
• do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
• gdy na wniosek osoby zatrudnionej zgodzi się na to lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub – w razie jego braku – lekarz sprawujący nad nią opiekę.
Odwrotnie od 2012 r.
Już od stycznia 2012 zmieni się wskazany wyżej art. 15 ustawy o rehabilitacji. Od tego dnia czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie będzie mógł przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo tylko wtedy, gdy lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub – w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do niej zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.
Oznacza to, że od nowego roku skrócone normy czasu pracy będzie można stosować tylko wtedy, gdy pracownik wylegitymuje się nie tylko orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, ale też zaświadczeniem o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy >więcej na str. 12. Pozostali pracownicy od stycznia 2012 będą pracować po 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo.
Nowe normy czasu pracy należy stosować od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Koszty badań związane z ustaleniem, czy stosowanie skróconej normy czasu pracy jest niezbędne, poniesie szef.
Chodzi tu też o koszty dodatkowych badań, których wykonanie będzie niezbędne do uzyskania zaświadczenia o celowości stosowania skróconych norm czasu pracy. I nie ma znaczenia, czy badania te będzie przeprowadzał lekarz medycyny pracy, czy – w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad pracownikiem niepełnosprawnym. Takie jest stanowisko Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych opublikowane na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej 21 listopada 2011 (www.niepelnosprawni.gov.pl).
Kwadrans na ćwiczenia
Każdy pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, jeżeli jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej sześć godzin (art. 134 k.p.).
Jeśli jednak zatrudniony przedłoży orzeczenie o niepełnosprawności (bez względu na ustalony jej stopień), to ma prawo do dodatkowej 15-minutowej przerwy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Obie przerwy są wliczane do czasu pracy.
Dodatkowy wypoczynek
Pracownik, który został zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze dziesięciu dni roboczych w roku kalendarzowym (art. 19 ustawy o rehabilitacji). Orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności nie daje takich uprawnień.
Dodatkowy urlop należy dodać do dni urlopu wypoczynkowego przysługujących na podstawie przepisów kodeksu pracy. Zatem u osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności łączny wymiar urlopu wynosi:
• 30 dni – jeżeli jest zatrudniona krócej niż dziesięć lat,
• 36 dni – jeżeli jest zatrudniona co najmniej dziesięć lat.
Dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu należy ustalać proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy.
Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego niepełnosprawny nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. W kolejnych latach należy go udzielać na takich samych zasadach, jak zwykły urlop wypoczynkowy.
Urlop dodatkowy w wymiarze dziesięciu dni roboczych nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów (np. sędziom).
Przykład
Pani Marlena, nauczycielka biologii w liceum ogólnokształcącym, ma orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Na podstawie Karty nauczyciela ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze znacznie przekraczającym 26 dni roboczych.
Dlatego nie nabywa prawa do dodatkowego urlopu w wymiarze wskazanym w ustawie o rehabilitacji.
Udzielając urlopu wypoczynkowego pracownikom zaliczonym do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, należy pamiętać, że jeden dzień urlopu odpowiada siedmiu godzinom pracy.
Oczywiście zmieni się to po 1 stycznia 2012 w stosunku do pracowników, którzy nie będą mieli zaświadczenia lekarskiego o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.
W sprawach nieuregulowanych w ustawie o rehabilitacji, np. związanych z nabywaniem prawa do kolejnych urlopów dodatkowych bądź związanych z wykorzystaniem urlopu, należy stosować przepisy kodeksu pracy.
Zwolnienie z pracy
Osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, zgodnie z art. 20 ustawy o rehabilitacji, mają jeszcze prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, w celu:
• uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym – w wymiarze
do 21 dni roboczych, nie częściej niż raz w roku,
• wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających,
• uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Wynagrodzenie za czas takich zwolnień od pracy należy obliczać jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Natomiast szczegółowe zasady udzielania zwolnień od pracy określa rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 22 maja 2003 w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (DzU nr 100, poz. 927).
Uprawnienia do zwolnień w pracy mogą być łączone, ale w ograniczonym zakresie. Wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia na turnus rehabilitacyjny nie może bowiem przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Przykład
Niepełnosprawny pracownik w 2011 r. uczestniczył w turnusie rehabilitacyjnym, który trwał 18 dni (w tym 14 dni roboczych). Nie może w tym samym roku skorzystać z dodatkowego urlopu wypoczynkowego w pełnym wymiarze.
Ma prawo wykorzystać pozostające mu w tym wypadku siedem dni dodatkowego urlopu.
Resort uczula
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wskazuje na inne cechy urlopu wypoczynkowego, o których powinni pamiętać pracodawcy (http://www.niepelnosprawni.gov.pl/uprawnienia-pracownika/dodatkowy-urlop-wypoczynkowy).
Chodzi o to, że:
1. Pracownik nabywa prawo do urlopu, nawet jeżeli nie wykonywał pracy z powodu choroby i pobierał zasiłek chorobowy (lub świadczenie rehabilitacyjne). Znaczenie ma bowiem pozostawanie w stosunku pracy, a nie jej świadczenie. Wyjątkiem jest urlop bezpłatny, zdrowotny, wychowawczy, nieświadczenie pracy w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności, odbywaniem służby wojskowej.
2. Pierwszy dodatkowy urlop osoba niepełnosprawna nabywa w całości (dziesięć dni), nawet jeżeli uzyska do niego prawo dopiero w grudniu danego roku.
Prawo do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nabywa 1 stycznia każdego roku kalendarzowego, jeśli pozostaje w zatrudnieniu.
3. Jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej lub zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności na lekki (zarówno zaległych, jak i bieżących).
W takim wypadku brakuje podstaw do zastosowania zasady urlopu w wymiarze proporcjonalnym. Utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje utratę prawa do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego.
4. Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu (wyrok Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2005, II PK 339/04). Ani przepisy ustawy o rehabilitacji, ani kodeksu pracy nie uzależniają prawa do urlopu wypoczynkowego od wniosku osoby uprawnionej do urlopu.
Nieuzyskanie przez pracodawcę wiadomości o przysługującym pracownikowi z mocy prawa uprawnieniu do dodatkowego urlopu wypoczynkowego może – w konkretnych okolicznościach – tylko oznaczać, że pracodawcy nie można zarzucić zawinionego niewykonywania zobowiązania do udzielenia urlopu zgodnie z przepisami prawa pracy.
5. Dodatkowy urlop wypoczynkowy przechodzi na rok następny. Urlopu dodatkowego niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z planem urlopów na dany rok należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego (od stycznia 2012 zmiana prawa – zgodnie z kodeksem pracy – do końca trzeciego kwartału następnego roku kalendarzowego).
6. Roszczenia ze stosunku pracy, w tym dotyczące udzielenia dodatkowego urlopu wypoczynkowego, przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Trzyletni termin przedawnienia prawa do urlopu rozpoczyna się najwcześniej w ostatnim dniu roku kalendarzowego, w którym pracownik nabył to prawo.
Od redakcji: zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2001 (I PKN 367/00) bieg terminu przedawnienia może się rozpocząć z końcem pierwszego kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy; przy czym od 1 stycznia 2012 będzie to dotyczyć przesunięcia do końca trzeciego kwartału.
