Polska kolebką sera

Naukowcy z Polski, Wielkiej Brytanii i USA udowodnili, że ser wytwarzano w ceramicznych naczyniach, których fragmenty odkryte zostały na Kujawach. Wyniki analiz kwasów tłuszczowych pozostałych na prymitywnej ceramice sprzed tysięcy lat publikuje prestiżowy magazyn „Nature" w dzisiejszym wydaniu.

– Badacze zwrócili uwagę na ślady kwasów tłuszczowych na fragmentach tzw. naczyń sitowatych, które wydobyliśmy z kilku stanowisk archeologicznych, jakie badamy w okolicach Brześcia Kujawskiego. Pani Mélanie Salque z Uniwersytetu w Bristolu dokonała analizy chemicznej zabytków, które otrzymała od nas. Prace chemików koordynował prof. Richard Evershed. – powiedział „Rz" prof. Ryszard Grygiel, dyrektor Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, współautor artykułu w „Nature". – Znaleziska pochodzą ze stanowisk kultury ceramiki wstęgowej rytej, które na Kujawach badamy od ponad 30 lat. Kultura ta na naszych ziemiach datowana jest na okres między 5300 a 4900 lat przed Chrystusem.

Sito nie piecyk

– Obecność śladów mleka w sitach (które wyglądają jak współczesne, używane dzisiaj) stanowi najwcześniejszy bezpośredni dowód na produkcję sera – powiedziała Mélanie Salque.

Dotychczas pozostałości mleka zostały wykryte w zabytkach pochodzących z wykopalisk z północno-zachodniej Anatolii w Turcji (sprzed 8 tys. lat) oraz w Libii (sprzed 7 tys. lat), ale nie ma żadnych dowodów, że tam mleko wykorzystywane było do produkcji sera.

– Pomysłodawcą poszukiwania śladów mleka na ściankach naczyń był dr Peter Bogucki, prodziekan School of Engineering and Applied Science na Uniwersytecie Princeton w USA. Już 30 lat temu wysunął hipotezę – którą od początku podzielałem – że naczynia z bardzo małymi otworkami, jakie wykopaliśmy na Kujawach, służyły do produkcji sera. Dr Bogucki argumentował, że niektóre ludy do dzisiaj do produkcji sera używają podobnych naczyń, tyle że zrobionych z drewna. Dotychczas większość badaczy uważała, że sitowate naczynia służyły jako piecyki, które wypełniano żarem – powiedział prof. Ryszard Grygiel.

Były też inne pomysły – miały na przykład służyć do odsączania miodu z plastrów.

Węgierski ślad

Naczynia mają kształt odwróconego klosza z otworkami po bokach o średnicy od jednego do dwóch milimetrów. Na spodzie był większy otwór zatykany kawałkiem tkaniny. Do naczyń – rzecz jasna – nie wlewano świeżego mleka, ale takie, które się odstało i zostało ścięte za pomocą podpuszczki (enzymu trawiennego z żołądka cielęcego). Dopiero takie ścięte mleko o konsystencji gęstego żelu było podgrzewane i odsączane w tych naczyniach.

– Rewolucyjne znaczenie wyników tych badań polega na tym, że pozwalają przesunąć proces obróbki mleka w Europie o dobre 2 tys. lat wcześniej, niż dotąd sądziliśmy – uważa prof. Grygiel.

Dotychczas najstarsze ślady użycia naczyń do produkcji sera pochodzą z Węgier. Są też ślady ikonograficzne, malowidła pokazujące przeróbkę mleka na ser, ale – jak podkreśla Mélanie Salque – datuje się je na kilka tysiącleci później niż wykorzystanie sit do produkcji sera na Kujawach.

– Badania te świadczą nie tylko o tym, że ludzie wytwarzali go już 7 tys. lat temu, ale też dostarczają dowodów na umiejętność zmniejszania zawartości laktozy w mleku, a wiemy, że w tym czasie większość ludzi nie tolerowała laktozy – powiedział dr Bogucki. – Ser jest szczególnie efektywnym sposobem wykorzystania mleka, bez względu na to, czy ludzie tolerują laktozę czy też nie.

Łąki nad wodą

Warzenie sera pozwoliło wczesnym rolnikom, którzy przywędrowali nad Wisłę z Bliskiego Wschodu, przeżyć w znacznie chłodniejszym klimacie, niż żyli ich przodkowie. Mimo że tereny dzisiejszych Kujaw porastały w tym czasie gęste lasy, gdzie trudno prowadzić hodowlę krów, to nad brzegami rzek i wielu polodowcowych jezior były stosunkowo spore obszary łąk. To – oprócz postępującego wyrębu lasu – pozwoliło rozwijać rolnictwo i hodowlę bydła.

– Wyniki tych badań są niezwykle inspirujące – uważa prof. Grygiel. – Pozwolą naukowcom na nowo zainteresować się źródłami pierwotnego rolnictwa – zanim jeszcze pierwsi ludzie uprawiający ziemię i hodowcy bydła opuścili żyzne ziemie wilgotnego wówczas Bliskiego Wschodu.

Opinia:

Zofia Sulgostowska, Instytut Archeologii i Etnologii PAN

Odkrycie to potwierdza, że na tle ogólnie złej kondycji nauki w Polsce archeologia stanowi jasny punkt. Polscy archeolodzy wchodzą w skład najlepszych zespołów badawczych i są w stanie dokonywać odkryć, dla których łamy udostępnia „Nature" – najbardziej prestiżowe pismo naukowe na świecie.

Odkrycie to pokazuje, jak zmienił się warsztat badawczy prehistoryka. Wykopaliska to teraz pierwszy etap procesu badawczego, w kolejnym zabytki – inaczej niż w minionych dekadach – nie trafiają do magazynów muzealnych, ale do najnowocześniejszych laboratoriów, gdzie są przedmiotem analiz fizycznych, chemicznych, biologicznych. Badacze wiedzieli od kilkudziesięciu lat o ceramice z dziurkami– tak zwanych naczyniach sitowatych – odkopywanych w osadach najstarszych europejskich rolników. Ale nie wiedzieli, jaka była ich funkcja. Spekulacje i widzimisię nie zastępują dowodów.

Sukces tej nowej laboratoryjnej archeologii daje nadzieję na bardzo głębokie wniknięcie w pradzieje. Trzymając się mleka i jego przetworów: wiemy, że pierwotni rolnicy miewali kłopoty z utrzymywaniem inwentarza, system produkcji pasz odbiegał od współczesnego, bydło i nierogacizna z konieczności wypasana była także w lasach, na nadrzecznych łęgach, zwierzęta zjadały liście, gałązki. Jak wpływało to na jakość mleka? Czy było ono bardziej tłuste niż obecnie? Jak smakowały ówczesne mleczne przetwory? Dzięki technikom analitycznym uzyskamy odpowiedzi na tego rodzaju pytania. —not. k.k.

Pozostało 84% artykułu

Nauka

W organizmach delfinów znaleziono uzależniający fentanyl

W organizmach delfinów, które żyją w Zatoce Meksykańskiej, znaleziono fentanyl – niezwykle silny opioid syntetyczny o działaniu podobnym do morfiny, ale silniejszym – wynika z opublikowanego w czasopiśmie naukowym "iScience" badania.

Materiał Promocyjny

Nowe pełne energii BMW serii 1. Stworzone z myślą o Tobie. Zapytaj o ofertę

Dorosłe rekiny wielorybie (Rhincodon typus) mogą osiągać nawet do 18 metrów długości.

Nauka

Orki kontra „największa ryba świata”. Naukowcy ujawniają zabójczą taktykę polowania

Biologom udało się szczegółowo udokumentować strategię polowania orek na rekina wielorybiego. Na zdjęciach i nagraniach została utrwalona taktyka stada wymierzona w „największą rybę na świecie”.

Budowę Camp Century rozpoczęto w 1959 r. Od 1967 r. baza jest opuszczona

Nauka

Radar NASA wychwycił „opuszczone miasto” na Grenlandii. Jego istnienie zagraża środowisku

Podczas lotu nad Grenlandią i testów radaru UAVSAR naukowcom udało się uchwycić Camp Century – opuszczone „miasto pod lodem” stworzone przez armię USA w czasie Zimnej Wojny. – Dzięki nowym danym poszczególne struktury w tajemniczym mieście są widoczne w sposób, jakiego nigdy wcześniej nie widziano” – komentuje Chad Greene naukowiec z NASA specjalizujący się w badaniu kriosfery, czyli powłoki lodowej Ziemi.

Naukowcy sprawdzili jak kawa wpływa na mikrobiom jelitowy człowieka

Nauka

Jak picie kawy wpływa na jelita? Nowe wyniki badań

Naukowcy regularnie badają jak picie kawy wpływa ona na nasze zdrowie. Tym razem przyjrzeli się dokładniej, jak oddziałuje ona na mikrobiom jelitowy człowieka.

Materiał Promocyjny

Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite

Bank wspiera rozwój pasji, dlatego miał już w swojej ofercie konto gamingowe, atrakcyjne wizerunki kart płatniczych oraz skórek w aplikacji nawiązujących do gier. Teraz, chcąc dotrzeć do młodych, stworzył w ramach trybu kreatywnego swoją mapę symulacyjną w Fortnite, łącząc innowacyjną rozgrywkę z edukacją finansową i udostępniając graczom możliwość stworzenia w wirtualnym świecie własnego banku.

Magnetyczny biegun północny i biegun północny geograficzny różnią się położeniem

Nauka

Północny biegun magnetyczny zmierza w kierunku Rosji. Wpływa na nawigację

Od dekad północny biegun magnetyczny Ziemi stale przesuwa się w kierunku Rosji. Ok. 30 lat temu proces ten przyspieszył. Zmiany były tak znaczące, że w 2019 r. ogłoszono nowy Światowy model magnetyczny (World Magnetic Model - WMM). Ponieważ biegun cały czas się przesuwa, wkrótce ma być wprowadzona kolejna aktualizacja – przypomina Newsweek.com. Przesuwanie się bieguna i zmiana WMM to coś znaczenie więcej niż naukowa ciekawostki. Wpływają one na pracę wszystkich systemów nawigacyjnych. Również tych, które każdy z nas ma w swoim smartfonie.

Materiał Promocyjny

Jaecoo J7 w leasingu od 1670 zł/mies.

Materiał Promocyjny

Jak zadbać o siebie? Zacznij swój self-care od teraz!

Nie czekaj do nowego roku, by zadbać o siebie! Poznaj proste nawyki self-care, które wprowadzą równowagę, zdrowie i energię do Twojego życia.

Materiał Promocyjny

Konsultacje nowej odsłony programu „Czyste Powietrze”

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) przedstawił do szerokich konsultacji społecznych projekt nowej odsłony programu priorytetowego „Czyste Powietrze”.

Uczestnicy webinaru rozmawiali o rynku i sposobach przeciwdziałania nieuczciwym praktykom

Biznes

Jak skutecznie chronić rynek Unii Europejskiej

Konkurowanie na rynku jest naturalne i napędza rozwój. Jednak problem zaczyna się, gdy ktoś dla zbudowania swojej pozycji stosuje nieuczciwe praktyki. Wtedy państwa powinny reagować w celu ochrony firm czy nawet całych sektorów gospodarki.

Walka o klimat

Trzeba zadbać o to, by recyklat został w Polsce

Polski recyklat jest pożądany na rynku europejskim – mówi Paweł Lesiak, wiceprezes firmy Interzero.

Nowa Energia

Korolec: Konkurencyjna Europa? Już nie stać nas na czekanie

Technologicznie nie nadążamy za innymi krajami, bo w Europie wcześniej nie nastąpiły odpowiednie inwestycje. Stąd konieczność pożyczenia i wydania dużych pieniędzy, które powinny przełożyć się na obniżkę kosztów produkcji produktów cleantech na naszym kontynencie - uważa Marcin Korolec, były minister środowiska, prezes Fundacji Promocji Pojazdów Elektrycznych oraz Instytutu Zielonej Gospodarki.

Materiał Partnera

2024: intensywny rok dla PreZero

Rok ten przyniósł wyjątkową dynamikę wydarzeń w PreZero, a także w kluczowych obszarach dla branży gospodarki odpadami w Polsce.

Przemysł Obronny

Nasze produkty są wszędzie, gdzie wykorzystuje się hydraulikę

Szybko reagujemy na potrzeby klienta. Potrafimy sprawnie dostosować do nich nasze rozwiązania. Dzięki temu jesteśmy rozpoznawalnym producentem na świecie i monopolistą w Polsce – mówi Rafał Worek, wiceprezes Ponaru Wadowice.

Materiał Promocyjny

Jak bezpiecznie sprzedawać w Internecie?

Planujesz sprzedać niepotrzebne rzeczy przez Internet? Robisz porządki w szafie? Znalazłeś nieużywane ubrania albo rzeczy, które tylko zbierają kurz? To świetnie się składa! Sprzedaż online to doskonały sposób na to, aby dać przedmiotom „drugie życie”, a do tego zasilić domowy budżet dodatkowym zarobkiem. Niestety, nie wszyscy kupujący mają uczciwe zamiary. Jak handlować w sieci bezpiecznie i bez stresu? Dzisiaj odpowiadamy na te pytania! Internet to świetne miejsce do sprzedaży. Tysiące ludzi codziennie szuka okazji i używanych rzeczy w dobrym stanie. Chętnie przygarną nieużywane przez Ciebie rzeczy, dając im nowe życie. Pomyśl tylko – te spodnie, które są już za małe, buty kupione w złym rozmiarze czy nieużywany tablet – wszystko to może znaleźć nowego właściciela i pomóc zasilić Twój domowy budżet! Na przykład, komplet ubrań z zeszłego sezonu może dać Ci nawet kilkaset złotych ekstra. Rower treningowy czy stary telefon komórkowy, który stoi i zbiera kurz może znaleźć nabywcę nawet w ciągu kilku dni i za naprawdę niezłą kwotę. Niekiedy jednak proces sprzedaży może być bardzo frustrujący. Jak uniknąć nieporozumień i przeprowadzić wszystko jak najsprawniej, a po drodze nie nadziać się na oszustów? Podpowiadamy!