Reklama

Naukowcy wskazują na zaskakującą przyczynę epidemii dżumy. „Jedna z największych katastrof ludzkich”

Naukowcy przyjrzeli się bliżej początkom jednej z największych średniowiecznych epidemii. Analiza historycznych i klimatycznych danych dała zaskakujące rezultaty. Serię zdarzeń, które wywołały epidemię dżumy w XIV wieku, mogła zapoczątkować erupcja wulkanu.

Publikacja: 14.12.2025 06:00

Czy erupcje wulkanów doprowadziły pośrednio do epidemii dżumy w XIV wieku?

Czy erupcje wulkanów doprowadziły pośrednio do epidemii dżumy w XIV wieku?

Foto: Adobe Stock

Z tego artykułu dowiesz się:

  • Jakie, nieznane dotychczas, czynniki mogły wpłynąć na wybuch epidemii dżumy w XIV wieku?
  • Jakie dane wykorzystano w badaniach nad kontekstem wybuchu epidemii dżumy?
  • Dlaczego handel morski odegrał kluczową rolę w rozprzestrzenianiu się epidemii?

Najnowsza publikacja na temat epidemii dżumy z XIV w. to efekt pracy naukowców Martina Baucha (Instytut Historii i Kultury Europy Wschodniej im. Leibniza) i Ulfa Büntgena (Uniwersytet Cambridge). Wyniki analizy opublikowano 4 grudnia w czasopiśmie „Communications Earth & Environment”.

Jak doszło do epidemii „czarnej śmierci”?

Przedmiotem najnowszych badań jest epidemia tzw. czarnej śmierci, czyli drugiej z trzech największych epidemii dżumy w historii świata. Za pierwszą uważa się „dżumę Justyniana” (Cesarstwo Bizantyjskie, VI-VII w.), a trzecia dotyczy epidemii dżumy, która pojawiła się w Chinach pod koniec XIX w.

Badana epidemia dotyczy lat 1348-1349. Według współczesnych szacunków historyków, w tym czasie na skutek epidemii dżumy Europa mogła utracić nawet połowę populacji (niektóre źródła podają poziom śmiertelności na poziomie ok. 60 proc. populacji). Autorzy nowej publikacji nazywają badaną epidemię „jedną z największych katastrof ludzkich w czasach przednowoczesnych”.

Dotychczas ustalono, że źródło ówczesnej epidemii dżumy pochodziło z Azji Środkowej. Za wywołanie choroby odpowiadała bakteria Yersinia pestis (pałeczka dżumy), którą przenosiły pchły żerujące na dzikich gryzoniach. Te dotarły do Europy morskimi szlakami na statkach przewożących zboże.

Reklama
Reklama

Czytaj więcej

Przełomowe badania DNA zaprzeczają popularnej teorii. Chodzi o ewolucję Homo sapiens

Kontekst źródeł dżumy z XIV w. Badacze na tropie nowego czynnika

Jak podkreślają autorzy nowego badania, dokładne przyczyny i początek przebiegu epidemii czarnej śmierci „są nadal przedmiotem debaty”. Do tej pory badano dane historyczne, archeologiczne i genetyczne. W nowej analizie pod uwagę wzięto dodatkowy czynnik, czyli dane dotyczące ówczesnych zmian klimatycznych.

Na potrzeby badania przeanalizowano słoje drzew z ośmiu regionów Europy. Do tego doszły dane dotyczące pomiarów siarki wulkanicznej, zebranej z rdzeni lodowych Antarktydy i Grenlandii. Informacje o ówczesnym stanie klimatu porównywano z zapiskami historycznymi okresu, w którym wybuchła epidemia.

Według naukowców, łącznie zebrane dane wskazują, że ok. 1345 r. wystąpiły „duże tropikalne erupcje wulkaniczne”. Skutkiem aktywności wulkanicznej był ówczesny wzrost zawartości siarki i popiołu w atmosferze. Konsekwencją erupcji było m.in. wieloletnie, gwałtowne ochłodzenie w Europie. To doprowadziło z kolei do nieurodzaju, który dotknął cały region Morza Śródziemnego.

Czytaj więcej

Po co robotnice zabijają własne poczwarki? Niezwykłe zachowanie mrówek

Dżuma była skutkiem ubocznym handlu morskiego?

Nieunikniona wizja głodu zmusiła włoskie państwa-miasta (głównie Wenecję, Genuę i Pizę) do importu zbóż z regionu Morza Czarnego. Według ówczesnych danych historycznych głód dotknął m.in. mieszkańców Hiszpanii, Francji i środkowych Włoch. Aby zapobiec klęsce głodu, wykorzystano szlaki handlowe i wynegocjowano tymczasowe zawieszenie broni z Mongołami.

Reklama
Reklama

Dzięki importowi zboża udało się uniknąć długofalowych skutków nieurodzaju. Wraz z cennym towarem do włoskich portów popłynęły także gryzonie i żerujące na nich pchły, przenoszące bakterię Yersinia pestis. Ówczesna, szeroka redystrybucja zboża (z takich portów jak np. Padwa) mogła przyspieszyć i poszerzyć zakres epidemii.

Autorzy badania podkreślają, że nowa analiza może rzucać także światło na problemy współczesnego świata. „Chociaż zbieżność czynników, które przyczyniły się do czarnej śmierci, wydaje się rzadka, prawdopodobieństwo pojawienia się chorób odzwierzęcych w wyniku zmian klimatycznych i przełożenia ich na pandemie prawdopodobnie wzrośnie w zglobalizowanym świecie” – wyjaśnia dr Ulf Büntgen z Uniwersytetu Cambridge. Jak zaznacza ekspert, „jest to szczególnie istotne, biorąc pod uwagę nasze niedawne doświadczenia z Covid-19”.

Nauka
Przełomowe badania DNA zaprzeczają popularnej teorii. Chodzi o ewolucję Homo sapiens
Nauka
Po co robotnice zabijają własne poczwarki? Niezwykłe zachowanie mrówek
Nauka
Ostatnia superpełnia w tym roku już niedługo. Kiedy obserwować Zimny Księżyc?
Materiał Partnera
Radio na laser i opary rubidu. Kwantowy wynalazek fizyków z UW
Materiał Promocyjny
Jak producent okien dachowych wpisał się w polską gospodarkę
Nauka
Co łączy golden retrievera i człowieka? Zaskakujące wyniki najnowszych badań
Materiał Promocyjny
Lojalność, która naprawdę się opłaca. Skorzystaj z Circle K extra
Reklama
Reklama
REKLAMA: automatycznie wyświetlimy artykuł za 15 sekund.
Reklama
Reklama