Test genetyki geniuszu

Co sprawia, że niektórzy nie mają problemu z równaniami z fizyki, a inni gubią się przy obliczaniu rocznego podatku? Jak to się dzieje, że koledzy z tej samej klasy, nawet z tej samej ławki, zostają – jeden wybitnym naukowcem, a drugi – pracownikiem fizycznym?

O wrodzonej inteligencji naukowcy rozmawiają niechętnie. Polityczna poprawność każe mówić, że wszyscy rodzimy się równi. Jednak dzięki badaniom z udziałem bliźniąt wiadomo, że wysoka inteligencja jest sprawą genów – przynajmniej w połowie. Ale o ile naukowcy chętnie badają genetyczne przyczyny niskiej inteligencji i opóźnień rozwojowych, o tyle dotąd nie udało im się wyśledzić, co sprawia, że niektóre jednostki są pod tym względem wybitne.

Nad wyśledzeniem genetycznych czynników decydujących o ponadprzeciętnej inteligencji pracuje chiński zespół Zhao Bowena z BGI – Beijing Genomics Institutem – przy współpracy prof. Stephena Hsu, fizyka teoretycznego pracującego w Michigan State University. Badacze zebrali próbki DNA wyjątkowo inteligentnych osób, analizują je i porównują z „przeciętniakami".

Na obiekt swoich badań Chińczycy wybrali ludzi, których IQ jest równe lub większe niż 160.  Iloraz inteligencji (Intelligenz-Quotient) to wynik testu, którego celem jest ustalenie relatywnej inteligencji w stosunku do innych. Średnia dla populacji wynosi zawsze 100 (z dopuszczalnymi odchyleniem +/- 15). Wynik lepszy niż 115 to inteligencja powyżej przeciętnej. Dla porównania: średnia wartość IQ laureatów Nagrody Nobla to 145.

Jak jednak znaleźć tych wybitnych? Zespół BGI zamierzał poprosić o próbki krwi dzieci wyróżniających się w nauce. Ich rodzice jednak się na to nie zgodzili. Badania utknęły w martwym punkcie. Dwa lata temu BGI odwiedził prof. Stephen Hsu,  postanowił pomóc młodszemu koledze. Zaproponował ominięcie kontrowersji wokół badania krwi – analizowaniem DNA z próbek śliny. Dawcami mieli być Chińczycy biorący udział w olimpiadach naukowych. Spora część pochodzi również od Amerykanów – z doktoratem z fizyki lub matematyki najlepszych uniwersytetów, dobrze wypadających w testach inteligencji lub takich, którzy zgłoszą się przez Internet i przejdą testy.

Część próbek (ok. 1600) dostarczył Robert Plomin, genetyk z King's College London, biorący udział w chińskim programie badań. Gromadził je na potrzeby własnych analiz. Dawcami są ludzie, których wyniki testów IQ są wyjątkowo wysokie. Większość tych próbek pochodzi od dzieci (dziś są to dorośli ludzie), które brały udział w amerykańskim programie dla szczególnie uzdolnionych matematycznie. Genetyka geniuszu musi być interesująca i dla samego Zhao Bowena. 20-letni dziś naukowiec często porównywany jest do Billa Gatesa. Angielskiego (którym mówi prawie płynnie) nauczył się sam. Jako nastolatek zaczął chodzić na zajęcia w Chińskiej Akademii Nauk Rolniczych. Starsi koledzy pozwalali mu przyglądać się eksperymentom, w zamian sprzątał laboratoria. Przeglądanie podręczników i zmywanie probówek przyniosło efekty. Kiedy w 2009 roku w prestiżowym „Nature" ukazał się artykuł chińskich naukowców o rozszyfrowaniu genomu ogórka, Zhao Bowen został w nim wymieniony jako jeden z autorów. Miał wtedy 15 lat.

Samo laboratorium, w którym młody geniusz pracuje, też robi wrażenie. Trzy lata temu BGI zakupiło 128 supernowoczesnych maszyn do sekwencjonowania DNA od kalifornijskiej firmy Illumina. W jednej chwili jedno chińskie laboratorium mieszczące się w przemysłowym Shenzhen (to tam produkuje się nowe telefony komórkowe i tablety znanych marek) stało się lepiej wyposażone niż wszystkie amerykańskie instytuty razem wzięte. Teraz część tych maszyn sekwencjonuje ponad. 2 tys. próbek na potrzeby programu Zhao Bowena. Te dane zostaną porównane z informacjami uzyskanymi z DNA kilku tysięcy osób losowo wybranych z całej populacji. Dzięki temu naukowcy mają nadzieję wyśledzić geny cechujące jednostki wybitne.

Dotąd największe badania ludzi o wyjątkowo wysokim IQ obejmowało ok. 5 tys. osób. Testy genetyczne mogące ustalić predyspozycje intelektualne dziecka pozwolą na lepsze dopasowanie indywidualnego programu nauczania.

– Jeżeli znajdziemy dziecko, którego geny mówią, że może mieć kłopoty w szkole, będziemy mogli wcześnie interweniować – zapewnia Robert Plomin.

Z drugiej jednak strony poszukiwanie „genów inteligencji" budzi zrozumiałe obawy.

– Już wcześniej badania tego rodzaju służyły jako broń wymierzona w pewne grupy etniczne lub w jednostki – tłumaczy swój niepokój Jeremy Gruber z amerykańskiej grupy o nazwie Rada ds. Odpowiedzialnej Genetyki. – Obawiam się, że trend determinizmu wciąż jest żywy w genetyce, uaktywni się za sprawą takich badań. Zhao Bowen obiecuje, że rezultaty porównania genów osób wybitnie inteligentnych i przeciętnych ujrzą światło dzienne za dwa–trzy miesiące. Wyniki zostaną zaś opublikowane w prestiżowych pismach jeszcze latem tego roku.