Najstarszy komputer

Ustalenie daty powstania mechanizmu uznawanego za najstarszy komputer mechaniczny wywołało sensację. Fizyk, prof. James Evans z University of Puget Sound w Tacoma w USA i historyk nauki, prof. Christián Carman z Universidad Nacional de Quilmes w Argentynie ustalili, że mechanizm z Antikythiry powstał co najmniej w 205 r. p.n.e., ponad 100 lat wcześniej, niż dotychczas przypuszczali badacze.

Mechanizm znaleziony w 1900 roku we wraku statku zatopionego w pobliżu greckiej wyspy Antikythira do dziś pozostał nierozwiązaną zagadką. Od ponad wieku naukowcy zastanawiają się, do czego służył. Miejsce spoczynku okrętu jest miejscem wypraw archeologicznych. Ostatnia była tam we wrześniu 2014 roku, kolejna planowana jest na wiosnę.

Mądrości Babilonu

Bryłę skamieniałego mułu kryjąca mechanizm z kołami zębatymi wydobyto z głębokości 61 metrów. Z wraku wydobyto też szczątki ludzkie, kilkadziesiąt marmurowych posągów, kilka z brązu oraz naczynia i biżuterię.

Tajemniczy mechanizm okazał się najbardziej spektakularnym odkryciem. Znaleziono 81 fragmentów z 40 kołami zębatymi.

W 1974 roku Derek de Solla Price z Uniwersytetu Yale po 20 latach badań odkrył jego przeznaczenie – służył do obliczania pozycji ciał niebieskich i dat igrzysk olimpijskich.

Ale prawdziwy przełom nastąpił w 2005 roku, kiedy międzynarodowy zespół naukowców pracujący pod kierunkiem Mike'a Edmundsa z Uniwersytetu Cardiff prześwietlił mechanizm promieniami rentgenowskimi i za pomocą tomografu komputerowego stworzył trójwymiarowy obraz wnętrza urządzenia. Techniki cyfrowej fotografii pozwoliły na sporządzenie wyraźnych zdjęć napisów wyrytych na metalowych częściach obudowy. Wyniki pracy zespołu opublikowane zostały na łamach magazynu „Nature" w 2006 roku. Badania zespołu Mike'a Edmundsa wykazały istnienie co najmniej 30 różnych przełożeń, a badacze uważają, że było ich dwa razy tyle. Dwie tarcze wyświetlały informacje o cyklach Księżyca i jego zaćmieniach. Analiza językowa pozwoliła także wskazać na pochodzenie mechanizmu z korynckich kolonii w północno-zachodniej Grecji lub Syrakuzach na Sycylii.

Teraz zespół naukowców określił datę pierwszego zaćmienia Księżyca, które uwzględniał mechanizm. To 205 rok. p.n.e. Odkrycie zaprezentowane zostało na łamach magazynu „ Archive for History of Exact Science".

Badacze ustalili tę datę na podstawie zapisów pozostawionych przez astronomów babilońskich (zrekonstruowanych przez Johna Steele z Brown University) i symulacji sporządzonych przez badaczy z NASA uwzględniających cykliczne zjawiska astronomiczne i ich zakłócenia.

Jeśli zespół nie pomylił się w datowaniu, hipoteza, że mechanizm z Antikythiry został zainspirowany osiągnięciami greckiego matematyka Archimedesa, może być prawdziwa. Urządzenie powstało w czasie, gdy różne tradycje naukowe wpływały na siebie i pozwoliły starożytnym zbudować nowy obraz kosmosu.

Kula z planetami

– Wcześniejsze powstanie mechanizmu byłoby fantastyczne! – powiedział Evans. – To co najmniej wiek wcześniej, niż dotąd sadziliśmy. To zmienia obraz rozwoju starożytnej greckiej astronomii. Na podstawie stylu odczytanych greckich napisów badacze dotychczas sadzili, że powstał pomiędzy 150 a 100 r. p.n.e. Ale dokładnej daty katastrofy statku nikt nie zna. Od dawna jest to przedmiotem dyskusji historyków.

– Najbardziej prawdopodobne wydaje się nam, że mechanizm powstał blisko okresu, w którym miał działać – powiedział Evans. Zgadza się z nim Alexander Stone, historyk nauki z Uniwersytetu Nowojorskiego.