ZUS zapłaci więcej składek za nianię

Od 1 października 2011 r. rodzice mogą zatrudniać do opieki nad dziećmi, które ukończyły 20. tydzień życia, nianie na podstawie umowy uaktywniającej. Opieka nad dzieckiem może trwać do ukończenia roku szkolnego, w którym to dziecko ukończy trzeci rok życia. Na rok dłużej można podpisać umowę o sprawowanie pieczy nad dzieckiem, wobec którego niemożliwe lub utrudnione jest objęcie go wychowaniem przedszkolnym.

Opiekunka zatrudniona na podstawie takiej umowy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu. Dobrowolne jest natomiast ubezpieczenie chorobowe.

Kto nalicza, a kto płaci

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne  niani ustala się na zasadach określonych dla zleceniobiorców. W praktyce jest to więc przychód uzyskany z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej. Bazą do naliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne niani jest natomiast przychód pomniejszony o składki na ubezpieczenia społeczne, ale tylko te finansowane ze środków osoby ubezpieczonej.

Cechą szczególną umowy uaktywniającej jest to, że większość składek na ubezpieczenia niani finansuje budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Chodzi o daniny na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne od przychodu nie wyższego niż minimalne wynagrodzenie. W tym celu płatnik (jeden z rodziców) musi rozliczyć składki za opiekunkę w raporcie ZUS RCA z kodem 04 30 xx.

Gdy niania otrzymuje wyższą pensję niż płaca minimalna, to składki od nadwyżki ponad tę kwotę musi opłacać płatnik składek (rodzic) i opiekunka na zasadach określonych dla zleceniobiorców. Czyli składkę:

• emerytalną finansują po połowie (po 9,76 proc. podstawy wymiaru),

• rentową w części 1,5 proc. opłaca niania, a w części 4,5 proc. rodzic (od lutego 2012 r. będzie to 6,5 proc.),

• wypadkową w całości płaci rodzic (1,67 proc.),

• zdrowotną w całości finansuje niania (9 proc.).

Składki od nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia należy rozliczać w dodatkowym raporcie RCA z kodem 04 31 xx.

Składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe zawsze opłaca niania i to od całości przychodu, bez względu na jego wysokość. Wówczas rodzic potrąca tę daninę z pensji niani i przekazuje ją do ZUS.

Wraz z raportem (czy raportami) rodzic musi przekazać do ZUS deklarację rozliczeniową ZUS DRA, gdzie wykazuje zsumowane składki.

Zwolnienie z formalności

Płatnik składek, który zgłasza do ubezpieczeń wyłącznie nianię, nie musi co miesiąc sporządzać i przekazywać do ZUS dokumentów rozliczeniowych. Ale dotyczy to tylko tej sytuacji, gdy składki za nianię są opłacane od pensji nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie.

Płatnik (rodzic) musi wówczas złożyć raport i deklarację za pierwszy pełny miesiąc pracy niani, a w kolejnych miesiącach jest zwolniony z tego obowiązku, pod warunkiem że nic się nie zmieniło w stosunku do danych wykazanych w poprzednio złożonym komplecie dokumentów rozliczeniowych.

Jeżeli więc niania zostanie zatrudniona od pierwszego dnia miesiąca, a jej wynagrodzenie nie będzie wyższe od minimalnego, to dokumenty rozliczeniowe trzeba złożyć jedynie za pierwszy miesiąc jej pracy. Za kolejny nie trzeba ich składać, jeśli pensja niani jest taka sama jak w poprzednim miesiącu i jednocześnie nie jest wyższa od wynagrodzenia minimalnego.

Ustalenia w kontrakcie

Zawierając umowę uaktywniającą z nianią rodzice mogą dowolnie ustalić, w jakim terminie będzie otrzymywać wynagrodzenie. Termin wypłaty należności za dany miesiąc może więc przypadać zarówno w tym samym, jak i w kolejnym miesiącu.

Przyjęty termin wypłaty ma znaczenie przy rozliczaniu składek za nianię, gdyż podstawą jest wypłacany jej przychód. Jeżeli opiekunka pracuje np. od 1 października 2011 r. i w umowie jest zapis, że ma prawo do wynagrodzenia w wysokości aktualnie obowiązującej płacy minimalnej i że wypłatę za dany miesiąc ma otrzymywać do końca tego miesiąca, to rodzic musiał złożyć raport i deklarację jedynie za październik ub.r. Nie składa ich za listopad i kolejne miesiące. Dokumenty te ZUS tworzy automatycznie, domniemując, iż niania otrzymała takie samo wynagrodzenie jak w poprzednim miesiącu.

Przykład

Pani Anna od 1 października 2011 r. jest zatrudniona jako niania.

Rodzic zgłosił ją do ubezpieczeń. Zgodnie z umową jej wynagrodzenie wynosi 1386 zł miesięcznie i takie wynagrodzenie jest jej co miesiąc wypłacane. Od 1 stycznia br. jej wynagrodzenie nie wzrosło. Dlatego rodzice nie muszą składać dokumentów za ten miesiąc.

Przykład

Pani Bożena od 1 października 2011 r. jest zatrudniona jako niania i z tego tytułu została zgłoszona do ubezpieczeń. Zgodnie z zawartą umową co miesiąc otrzymuje wynagrodzenie w wysokości aktualnie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia.

W obydwu przykładach płatnicy przekazali dokumenty rozliczeniowe za październik ub.r., a za kolejne dwa miesiące byli zwolnieni z tego obowiązku. Jeżeli niania nie przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie dokonują żadnych wpłat składek na rzecz ZUS.

Rodzi się jednak wątpliwość, czy składać dokumenty rozliczeniowe za styczeń 2012 r. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.) zwalnia w art. 47 ust. 2c płatnika z obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych za kolejny miesiąc, jeżeli jedyna modyfikacja w stosunku do ostatnio złożonego kompletu dokumentów wynika ze zmiany minimalnego wynagrodzenia.

Jednak ZUS, nie znając zapisów umowy, jaką niania zawarła z rodzicami nie wie, czy w styczniu wynagrodzenie niani wzrośnie. Opiekunka nie ma gwarancji minimalnej płacy, ponieważ umowa uaktywaniająca jest umową cywilnoprawną, a nie umową o pracę. Dlatego też płatnicy, którzy od stycznia br. będą wypłacali wynagrodzenie minimalne obowiązujące w 2012 r., powinni za ten miesiąc przekazać do ZUS komplet dokumentów rozliczeniowych – raport RCA z deklaracją DRA.

Rodzice zapłacą mniej

Jeżeli w grudniu 2011 r. niania otrzymała wynagrodzenie w wyższej wysokości niż pensja minimalna, należy za nią w terminie do 16 stycznia (15 to niedziela) złożyć dwa raporty rozliczeniowe – jeden z kodem 04 30 xx, naliczając od kwoty 1386 zł i drugi z kodem 04 31 xx, wykazując daniny naliczone od nadwyżki.

Oczywiście oprócz tych raportów złożyć należy deklarację ZUS DRA. Mimo że rozliczenie składek nastąpi w styczniu, to będzie chodziło o składki od pensji wypłaconej w ubiegłym roku, kiedy to minimalne wynagrodzenie wynosiło jeszcze 1386 zł. Zmiana tej kwoty od stycznia 2012 r. nie ma w tym przypadku znaczenia.

Może się natomiast zdarzyć, że niania otrzymała pensję za grudzień 2011 r. w styczniu 2012 r., czyli po zmianie kwoty minimalnej płacy. W takiej sytuacji rodzice mogą liczyć, że budżet państwa sfinansuje składki od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w 2012 r. – tj. 1500 zł.

Natomiast w sytuacji, gdy do tej pory niania zarabiała więcej niż pensja minimalna, od stycznia br. rodzice i niania sfinansują mniej składek.

Przykład

Opiekunka zarabia 1600 zł. Do końca 2011 r. musiała wspólnie z rodzicami finansować składki od nadwyżki ponad pensję minimalną w wysokości 214 zł (1600 zł – 1386 zł).

Od nowego roku muszą opłacać składki od znacznie niższej kwoty, bo 100 zł (1600 zł – 1500 zł). Rodzic pełniący rolę płatnika musi jednak pamiętać, by złożyć za styczeń br. nowy komplet dokumentów: