Są to z reguły lokale o najniższym standardzie, w starym budownictwie, w mało atrakcyjnych lokalizacjach. Wystarczy, że spełniają kryteria ustawowe, czyli mają odpowiednią powierzchnię i są wyposażone w niektóre media.
Lokale socjalne są przeznaczone dla najbiedniejszej części mieszkańców – wskazuje na to nie tylko określenie maksymalnego limitu czynszu (na poziomie połowy najniższego czynszu obowiązującego w gminnym zasobie mieszkaniowym), ale także okresowa weryfikacja, czy przyznana pomoc jest zasadna. Umowy najmu lokali socjalnych zawierane są bowiem tylko na czas oznaczony. Ponadto umowę taką zawiera się jedynie z osobą, która nie ma tytułu prawnego do innego lokalu (nie chodzi tylko o własność, ale także np. o najem). To jednak nie wszystko.
Trzecim warunkiem przyznania lokalu socjalnego są niskie dochody gospodarstwa domowego potencjalnego najemcy. Nie mogą one przekroczyć limitu określonego w specjalnej uchwale radnych, czyli tzw. zasadach wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. Nie ma więc w Polsce jednolitego progu dochodowego, który uprawnia do starania się o zawarcie umowy najmu lokalu socjalnego.
Każda gmina może ustalić to kryterium w innej wysokości, a dane na ten temat znajdziemy w odpowiednim wydziale urzędu miejskiego lub gminnego. Wyjątkiem od zasady zawierania umowy najmu lokalu socjalnego tylko z najbiedniejszymi jest eksmisja osoby, której sąd przyznał uprawnienie do takiego lokalu w wyroku nakazującym opróżnienie dotychczas zajmowanego mieszkania.
Okresowa weryfikacja uprawnień do lokalu socjalnego dokonuje się m.in. przez to, że umowę najmu takich lokali zawiera się jedynie na czas oznaczony. Umowę najmu lokalu socjalnego można oczywiście po upływie oznaczonego w niej czasu przedłużyć na następny okres. Wcześniej jednak urzędnicy sprawdzają, czy najemca nadal kwalifikuje się do udzielenia tego rodzaju pomocy.
