Kto może walczyć o przywrócenie do służby

Pracownicy cywilni, jeśli odwołają się od złożonego im wypowiedzenia albo zwolnienia w trybie natychmiastowym, mogą, co do zasady, starać się o przywrócenie do pracy. Ostateczna decyzja należy oczywiście do sądu, ale przynajmniej teoretycznie taką możliwość mają. Mundurowi też, ale tylko niektórzy.

Policjant wróci

Na powrót do służby liczyć może np. wadliwie zwolniony policjant. Zgodnie bowiem z art. 42 ust. 1 ustawy o Policji (dalej uop) uchylenie lub stwierdzenie nieważności decyzji o zwolnieniu ze służby w Policji z powodu jej wadliwości stanowi podstawę przywrócenia do służby na stanowisko równorzędne. Zwolniony policjant może zatem wrócić do służby:

- w wyniku orzeczenia przywracającego do niej, wydanego przez sąd administracyjny rozpatrujący skargę funkcjonariusza na zwolnienie albo

- w rezultacie wyroku sądu karnego oczyszczającego go z zarzutu popełnienia czynu, który był powodem jego zwolnienia.

Przywrócenie policjanta do służby jest o tyle automatyczne, że następuje z mocy prawa, z datą prawomocności wyroku uchylającego decyzję o zwolnieniu ze służby. Samo przywrócenie do służby nie zależy więc od woli policjanta czy organów Policji ani nie wymaga podejmowania przez nich w tym konkretnym zakresie żadnych działań. Nie ma więc także podstaw do wydawania w tym zakresie decyzji administracyjnej o przywróceniu do służby. Tak uznał NSA w wyroku z 24 lipca 2013 r. (I OSK 1968/12).

Jednak aby funkcjonariusz mógł ją faktycznie rozpocząć, musi w ciągu siedmiu dni od przywrócenia do służby zgłosić swoją gotowość do niezwłocznego jej podjęcia. Siedmiodniowy termin rozpoczyna swój bieg od daty uprawomocnienia się wyroku reaktywującego stosunek służbowy (wyrok NSA z 26 stycznia 2012 r. I OSK 902/11).

Jeśli tego nie zrobi albo przekroczy określony w ustawie termin, przełożony będzie musiał rozwiązać z nim dopiero co reaktywowany stosunek służbowy. Zobowiązuje go do tego art. 42 ust. 2 uop. Reaktywowany stosunek służbowy policjanta może zostać też rozwiązany, jeśli się okaże, że mimo zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia służby policjant nie może zostać do niej dopuszczony, gdyż po zwolnieniu zaistniały okoliczności powodujące niemożność jej pełnienia.

Straż Graniczna też

Uchylenie lub stwierdzenie nieważności decyzji o zwolnieniu ze służby z powodu jej niezgodności z prawem stanowi też podstawę przywrócenia do służby (na stanowisko równorzędne) zwolnionego funkcjonariusza Straży Granicznej. Stanowi o tym art. 46 ust. 1 ustawy pragmatycznej tej służby. Tak jak w przypadku policjantów również w przypadku funkcjonariuszy SG do przywrócenia do służby dochodzi z mocy prawa. Regulacje tej formacji są w tym zakresie bardzo podobne do tych obowiązujących w Policji.

Dla żołnierza tylko odszkodowanie

W innej sytuacji są żołnierze zawodowi. Zgodnie z art. 116 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, w razie uchylenia orzeczenia, o którym mowa w art. 111 pkt 11 i 13-15 lub art. 112 ust. 1 pkt 1 tej ustawy albo uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji o zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej lub wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej przez organ wojskowy, ulegają uchyleniu skutki tego orzeczenia lub decyzji, jakie wynikły dla żołnierza zawodowego z tego tytułu.

Chodzi tu (art. 111 pkt 11 i 13-15 ustawy) o:

- orzeczenie utraty stopnia wojskowego albo degradacji;

- prawomocne orzeczenie środków karnych pozbawienia praw publicznych, wydalenia z zawodowej służby wojskowej lub zakazu wykonywania zawodu żołnierza zawodowego;

- skazanie prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności (aresztu wojskowego) bez warunkowego zawieszenia jej wykonania;

- prawomocne ukaranie przez organ właściwego samorządu zawodowego karą zawieszenia lub pozbawienia prawa wykonywania zawodu (specjalności zawodowej).

- skazanie prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności (aresztu wojskowego) z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary (art. 112 ust. 1 pkt 1 ustawy).

Skutki uchylone, zwolnienie nie

Jak uznał WSA w Warszawie w wyroku z 22 lutego 2012 r. (II SA/Wa 2272/11) – analiza treści przepisu art. 116 ustawy o służbie wojskowej prowadzi do wniosku, że ustawodawca w sposób szczególny określił sytuację prawną żołnierza, któremu uchylono decyzję o zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej. Fakt ten oznacza uchylenie wszelkich skutków będących następstwem zwolnienia ze służby z wyłączeniem samego zwolnienia z zawodowej służby wojskowej. Data zwolnienia nie ulega bowiem zmianie, a następuje jedynie zmiana trybu zwolnienia, gdyż uznaje się, że nastąpiło ono w drodze wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej".

Podobnie orzekł NSA w wyroku z 15 marca 2013 r. (I OSK 1310/12). W tym przypadku ustawodawca nie przewidział możliwości reaktywowania stosunku służbowego, a jedyną rekompensatą nieprawidłowej decyzji o zwolnieniu jest przyznanie żołnierzowi odszkodowania w wysokości określonej w art. 116 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy (tak NSA w wyroku z 7 października 2010 r., I OSK 539/10). Były żołnierz może oczywiście ubiegać się ponownie o powołanie do zawodowej służby wojskowej, ale na ogólnie obowiązujących zasadach.

Ponowne przyjęcie albo odszkodowanie

Inaczej kwestie te reguluje ustawa o Służbie Więziennej. Art. 221 tej ustawy wymienia okoliczności (m.in. uchylenie ostatecznego orzeczenia komisji lekarskiej o całkowitej niezdolności do służby czy prawomocnego wyroku skazującego i wydanie w nowym postępowaniu prawomocnego wyroku uniewinniającego) stanowiące podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie ponownego nawiązania stosunku służbowego z funkcjonariuszem tej służby. W razie uchylenia lub stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji o zwolnieniu ze służby w SW z przyczyn innych niż wymienione w tym przepisie, funkcjonariuszowi wypłaca się jedynie rekompensatę finansową (patrz pytanie).

Jeszcze inne rozwiązania przewidują pragmatyki pozostałych służby, takich jak np. Biuro Ochrony Rządu (art. 36 ustawy z 16 marca 2001 r. o BOR – tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 170 ze zm.), Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu (art. 62 ustawy z 24 maja 2002 r. o ABW oraz AW tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 1929 ze zm.) czy Centralne Biuro Antykorupcyjne (art. 66 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o CBA (tekst jedn. DzU. z 2014 r. poz. 1411 ze zm.), gdzie często to, czy funkcjonariusz zostanie przywrócony do służby, zależy od rozstrzygnięcia ministra właściwego do spraw wewnętrznych czy szefa danej formacji. I choć Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, iż służby mundurowe (i umundurowane) nie tworzą bezwzględnie jednolitej kategorii zawodowej. Każda z nich ma bowiem własną specyfikę, która może uzasadniać ich swoiste różnicowanie (m.in. wyrok z 21 grudnia 2004 r. SK 19/03, DzU z 2005 nr 1, poz. 3), to trudno znaleźć przekonywujące uzasadnienie, dlaczego właśnie tym a nie innym funkcjonariuszom pewne uprawnienie ustawodawca przyznaje, a innym już nie.

*Wszystkie cytowane wyroki sądów administracyjnych dostępne na: orzeczenia.nsa.gov.pl

podstawa prawna: art. 42 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 355 ze zm.)

podstawa prawna: art. 46 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1402 ze zm.)

podstawa prawna: art. 221 ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1415 ze zm.)

podstawa prawna: art. 116 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1414 ze zm.)

Z orzecznictwa

Skutki uchylenia rozkazu zwalniającego ze służby określone zostały w art. 42 ust. 1 ustawy o Policji w postaci przywrócenia do służby na stanowisko równorzędne. Instytucja przywrócenia do służby oznacza zatem ponowne zatrudnienie na warunkach sprzed zwolnienia, nie zaś na uznaniu zwolnionego funkcjonariusza za cały czas pełniącego służbę dla nabycia prawa do nagrody rocznej – wyrok NSA z 2 lipca 2010 r. (I OSK 113/10).

Przewidziany w art. 42 ust. 2 ustawy o Policji skutek, polegający na przywróceniu funkcjonariusza do służby w wyniku wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego uchylającego rozkaz personalny o zwolnieniu ze służby, następuje w dacie prawomocności tego wyroku.

Uchylenie decyzji administracyjnej z powodu jej wadliwości wywołuje skutki ex nunc, tzn. skutki na przyszłość. Konsekwencją powyższego jest brak podstaw prawnych, aby okres między zwolnieniem ze służby a przywróceniem do niej traktować inaczej niż okres pozostawania poza służbą – wyrok WSA w Warszawie z 18 czerwca 2009 r. (II SA/Wa 214/09).