Milan Kundera: prozę może uratować reportaż

Ubolewając, że prozę niszczą nowe i coraz bardziej skomplikowane techniki narracyjne, w ostatnich dziełach – „Powolności”, „Tożsamości” i „Niewiedzy” – czeski pisarz sam ich używał. Robił wrażenie sparaliżowanego nadmiarem wiedzy o uprawianym gatunku.

Coraz bardziej stawał się teoretykiem literatury. Nie wierząc w tradycyjne formy, starał się zaintrygować czytelnika tajnikami eksperymentu formalnego. Tak jakby podawał przepis na przesadnie wyrafinowany tort, którego i tak nikt nie jest w stanie docenić, a co dopiero upiec.

Autotematyzmowi książek towarzyszyły eseje „Sztuka powieści” i „Zdradzone testamenty”. Pisarz wyrażał w nich podziw dla nieskrępowanej twórczej fantazji Rabelais’ego. „Spotkanie” kontynuuje ten wątek.

Nowy tom jest jednak słabszy od poprzednich, nie stanowi bowiem spójnej kompozycji. To zbiór tekstów zebranych, w większości już opublikowanych.

Największą wartość ma „Brutalny gest malarza: o Francisie Baconie”. Zrodził się z przedmowy do albumu z autoportretami malarza, uznanej przez Kunderę za jeden z nielicznych tekstów, „w których mógł siebie rozpoznać”.

Oparł esej na własnym doświadczeniu. Jeszcze przed emigracją do Francji spotkał się z piękną przyjaciółką. Po przesłuchaniach przez czechosłowacką milicję polityczną w sprawie pisarza była sparaliżowana strachem, nie radziła sobie z fizjologią.

W przerażonej twarzy i rozdygotanym ciele Kundera spostrzegł to, co stanowi główny temat Bacona. I razem z nim zadaje kardynalne pytanie: Kiedy człowiek traci tożsamość i staje się zwierzęciem?

Samobójcze okazują się dywagacje na temat podobieństw dzieł Bacona i Becketta. Kundera cytuje wypowiedź malarza o pisarzu: „Zastanawiam się, czy idee Becketta na temat własnej sztuki nie zabiły ostatecznie jego twórczości. Jest u niego coś zbyt systematycznego i zarazem zbyt inteligentnego”. I zwraca uwagę, że gdy jeden artysta wypowiada się o drugim, zawsze mówi pośrednio o sobie. Ironia losu polega na tym, że dotyczy to również autora „Spotkania”.

„Czarna lista albo divertimento w hołdzie Anatolowi France’owi” jest pełnym goryczy minitraktatem na temat zawiści w środowisku literackim. Kanwę stanowi manifest Apollinaire’a z 1913 r., w którym rozdawał „róże” i „gówna”. Pierwszą przyznał sobie, to drugie Dantemu, Szekspirowi, Tołstojowi.

Kundera z autopsji przytacza przykłady małostkowości pisarzy i politycznej poprawności: licznych ostrzeżeń, jakie otrzymywał, by nie chwalić Ciorana czy France’a.

Małość największych powraca też jak echo w tekście poświęconym Oskarowi Miłoszowi, krewnemu Czesława, którego Gide nie włączył do słynnej antologii poezji francuskiej Gallimarda. Argumentował: „Po prostu nie znalazłem niczego, co wydawałoby mi się szczególnie godne przytoczenia”.