Fantastyka coraz chętniej czytana

Na dobre rozwinął ją Andrzej Pilipiuk humorystycznymi opowiadaniami o egzorcyście amatorze, entuzjaście bimbru Jakubie Wędrowyczu.

Debiutancki tom „Kroniki Jakuba Wędrowycza” ukazał się w 2001 roku w nowo powstałym wydawnictwie Fabryka Słów, które postanowiło promować krajową fantastykę. W branży pukano się w głowę, twierdząc że wydawnictwo o takim profilu nie zdoła się utrzymać. Tym bardziej że od początku lat 90. rodzimi fantaści związani byli z superNOWĄ.

Prowadzona przez Mirosława Kowalskiego superNOWA odniosła sukces artystyczny i komercyjny dzięki Andrzejowi Sapkowskiemu i jego kultowej serii z lat 90. o wiedźminie (1,5 miliona sprzedanych egzemplarzy). Dziś proporcje się odwróciły.

Rynek zdominowała lubelska Fabryka Słów. Wydaje prawie 30 tytułów rocznie, ma sprawdzonych autorów, stawia na debiutantów, nie stroni od antologii. SuperNOWA poszła w stronę kryminału, ze znaczących pisarzy zdołała zatrzymać jedynie Sapkowskiego. Najpopularniejszy polski twórca fantasy gwarantuje niebotyczne nakłady krajowe i tłumaczenia na wiele języków. Każdy z tomów fantastyczno-historycznej trylogii husyckiej: „Narrentum”, „Boży wojownicy”, „Lux perpetua”, wydanej w latach 2002 – 2006 przekroczył sprzedaż 100 tys. egzemplarzy.

Zachęcone sukcesem Fabryki Słów dwie pisarki fantasy, Anna Brzezińska i Ewa Białołęcka, założyły oficynę Runa. Wydają ok. 15 nowości rocznie. Książki najciekawszych pisarzy fantastyki trafiają też do dużych wydawnictw. Wydawnictwo Literackie ma w swej ofercie tytuły Jacka Dukaja, Marka Huberatha, Łukasza Orbitowskiego. Wit Szostak przeszedł do PIW. Tylko w ubiegłym roku opublikowano 59 powieści z tego nurtu.

Lokomotywami Fabryki Słów są sprawdzeni pisarze: Jarosław Grzędowicz, Maja Lidia Kossakowska, a także rzemieślnik Andrzej Pilipiuk. Nakłady ich książek to średnio 20 tys. egzemplarzy. Pilipiuk w ciągu siedmiu lat opublikował 15 tytułów w lubelskim wydawnictwie i 19 tomów nowych przygód Pana Samochodzika (pod pseudonimem Tomasz Olszakowski).

Dzięki niemu autorzy uwierzyli, że pisanie fantastyki nie jest trudne. Zaczęło się pospolite ruszenie. Dziś są dziesiątki pisarzy skupionych wokół Fabryki Słów. Nie wyróżnia ich ani język, ani styl, piszą jak spod sztancy. To popularna literatura z fantastycznym sztafażem. Dominuje przygodowa fantasy z domieszkami horroru, kryminału, rzadko science fiction.

Fantastyka w ujęciu najmłodszych autorów została sprowadzona do gry konwencją. Czy to Jakub Ćwiek, Magdalena Kozak czy Anna Kańtoch – choć kreują różne światy – piszą niemal tak samo, bo chodzi o akcję. Czytelnikom to nie przeszkadza. Niejednokrotnie ważniejsza jest dla nich marka Fabryki Słów niż nazwisko autora. Tak jak na Zachodzie: sięgając po publikację wyspecjalizowanego wydawnictwa, czytelnik wie, czego może oczekiwać.

Obserwujemy odwrócenie sytuacji z lat 80., kiedy czytelnicy sięgali po trudną socjologiczną s. f. Janusza A. Zajdla lub Edmunda Wnuka-Lipińskiego oraz twórczość Stanisława Lema. Ale i dziś literatura popularna nie wyczerpuje na szczęście wszystkich możliwości.

Najwybitniejszym pisarzem jest Jacek Dukaj, nazywany nowym Lemem. Jego ostatnia, dziewiąta powieść „Lód” z grudnia 2007 r. przynosi rozważania na temat historiozofii. Pierwszy, 7-tysięczny nakład „Lodu” sprzedano w ciągu dwóch tygodni. Do dziś wydano 20 tys. egzemplarzy. U tego 34-letniego pisarza widać kunszt, rozmach poszukiwań i erudycję. Różni się od Lema rozległością podejmowanych tematów, ale jest równie wyraźnym fenomenem literackim.

Podobnie jak Lem jest entuzjastycznie odbierany nie tylko przez czytelników fantastyki. O jego randze świadczy również nominacja do tegorocznego Angelusa i Nike. Świetnym pisarzem jest także Marek Huberath tworzący religijną fantasy. Jego pisane dziesięć lat „Miasta pod Skałą” z 2005 roku są przykładem, jak osobista, daleka od konwencji i schematu potrafi być fantastyka. Pod warunkiem, oczywiście, że zajmuje się nią wytrawny pisarz.