Gry i miny pisarzy

Rz: Mrożkowi nie podobała się pana sztuka o jego spotkaniu z Gombrowiczem.

Maciej Wojtyszko:

To prawda. Przyczyna może być taka, że moja hipoteza na temat relacji Mrożka z Witoldem Gombrowiczem jest wysoce prawdopodobna. Sądząc po tym, co sam napisał w swoim dzienniku w 1965 r. – mogę tak powiedzieć.

Znali się panowie?

Spotkałem Sławomira Mrożka, kiedy reżyserowałem prapremierę „Miłości na Krymie" w Starym Teatrze w Krakowie w sytuacji dla Mrożka bardzo trudnej, bo był wówczas w sporze z profesorem Jerzym Jarockim. Poróżniła ich sprawa inscenizacji. Stary Teatr zaczął wtedy szukać reżysera, który miał uratować premierę i wystawić spektakl wierny oryginałowi. Tak doszło do mojego spotkania ze Sławomirem Mrożkiem – sytuacji, w której ja, gdybym był autorem tej sztuki, mówiłbym godzinami, o co mi chodzi, co zamierzałem powiedzieć i na jakim efekcie mi zależy. A nasze spotkanie wyglądało tak, że to ja mówiłem przez godzinę, o czym, moim zdaniem, jest sztuka i jak zamierzam ją wystawić, co Mrożek skomentował słowem „też". Tyle powiedział.

Gdyby Mrożek żył, starałby się nie dopuścić do premiery pana sztuki w Narodowym. Rozpoczął takie starania.

To prawda. Kiedy sztuka została wydrukowana w miesięczniku „Dialog", miałem telefony z kół towarzyskich zbliżonych do Sławomira Mrożka dające do zrozumienia, że nie jest z jej powodu szczęśliwy. Tak bym to delikatnie ujął.

Mrożek mówił, że Gombrowicz prowokował go nieskutecznie. Podkreślał, że „był poza sytuacją".

Takie sformułowanie pada w mojej sztuce. Gombrowicz zaprosił Mrożka na wspólne wakacje i podejmował spory wysiłek, żeby ustawić młodszego pisarza w sytuacji wygodnej dla siebie. Prowadził grę, którą znamy ze wszystkich jego powieści. To był jego sposób bycia. Może nawet sposób na życie.

Mrożek nie zgadzał się z koncepcją Gombrowicza o niższości i wyższości ludzi, bo to wszystko zależy od kontekstu

.

Moją odpowiedzią na ten temat jest sztuka. Nie tylko o postawach intelektualnych, ale również o różnej amplitudzie emocji w momencie, gdy spotykają się dwie silne jednostki o odmiennych poglądach, a jednocześnie świadome, że druga osoba nie jest byle kim. Takie spotkania różnie się kończą. Adam Mickiewicz wyrzucił Juliusza Słowackiego z domu, krzycząc „Paszoł won, durak!", czym zdradził, że zdawał sobie sprawę z wysokich intelektualnych kwalifikacji swojego oponenta. Mrożek wolał milczeć.

To chyba problem dla dramaturga i reżysera.

Niekoniecznie. W mojej sztuce obaj pisarze trochę rozmawiają. Proszę o tym pamiętać, że w teatrze nawet sposób, w jaki pan usiadł przy mnie – już byłby rodzajem komunikatu. Szalenie dużo dzieje się między słowami. Na to liczę. Zresztą ten wynalazek zapożyczyłem od Gombrowicza, bo w „Iwonie, księżniczce Burgunda" główna bohaterka też mówi niewiele. A ile to znaczy, gdy milczy znacząco i wymownie!

Mrożek, pisząc sztukę o Wałęsie, nazwał go Alfa. Może gdyby pan ukrył postaci pod pseudonimami, miałby większą swobodę twórczą. No właśnie nie, bo w mojej sztuce są konkrety, które stanowią o jej smaku. Na pewno bardzo konkretna jest pointa tej sztuki, której wolałbym teraz widzom nie zdradzać. Mogę jednak powiedzieć, że Mrożek był świadomy równoległości pewnych pomysłów, na które z Gombrowiczem wpadał, co więcej – zdarzyło się i tak, że został wyprzedzony, i bardzo to przeżywał.

Autorzy książek w sensacyjny sposób opowiadają o twórcach. Gdzie są granice fikcji?

Mógłbym powiedzieć, że nie miały miejsca takie wydarzenia, jakie pokazali Paul Barz w „Kolacji na cztery ręce" o spotkaniu Haendla i Bacha oraz Tom Stoppard w „Zakochanym Szekspirze". Co nie zmienia faktu, że jeśli taka opowieść, sztuka czy film się udaje – przybliża epokę, ludzi i pozwala odpowiedzieć na ważne pytania. Kiedy napisałem „Chryje z Polską" o spotkaniu Piłsudskiego i Wyspiańskiego, nie chodziło mi o rekonstrukcję wydarzeń, tylko o pokazanie i zderzenie dwóch wizji naszego kraju. Najważniejsze jest to, żeby rozmawiać o ważnych postaciach i twórcach, nie zapominać o nich i nie dawać młodym ludziom powodu do myślenia, że kultura zaczęła się wczoraj. Jeżeli nie będziemy dyskutować o Mickiewiczu i Słowackim, Gombrowiczu i Mrożku, będziemy intelektualnymi kalekami.