Startuje spis powszechny

Spis narodowy organizowany przez Główny Urząd Statystyczny potrwa trzy miesiące. – To główne narzędzie uzyskania informacji o stanie państwa. Pokazuje jego obraz zarówno w małej gminie, jak i w całym kraju – tłumaczy prof. Marek Okólski, demograf z SWPS.

Rachmistrzowie 8 kwietnia zaczną odwiedzać 20 proc. losowo wybranych mieszkań. W dużych miastach odsetek ten jest zazwyczaj niższy, np. w stolicy wynosi 15 proc. – Tu jest dużo blokowisk, a w nich dane mieszkańców będą podobne, np. adres, wielkość mieszkań, dojazdy do pracy – wyliczają statystycy. Rachmistrzów należy obowiązkowo wpuścić do domu. Jeśli odmówimy, może nam grozić grzywna.

Spisz się sam

Jednak po raz pierwszy można też samemu wziąć udział w spisie przez Internet (to tzw. samospis). I to już od piątku. Mogą to zrobić wszyscy.

Najpierw na stronie spisu (adresy w ramce poniżej) trzeba wpisać PESEL, a potem inne dane identyfikacyjne. System sam wybierze dla nas odpowiedni formularz. Przygotowane są dwa. Jeden dotyczący tzw. badania pełnego (zawiera 15 pytań) i drugi, dotyczący tzw. badania reprezentacyjnego (100 pytań).

Wypełnienie tego pierwszego zajmuje kilka minut. Wystarczy podać dane osobowe i adres. Następnie w ankiecie już tylko zaznaczamy wybrane odpowiedzi (jak w testach zamkniętych). Jakie są pytania? Np. o stan cywilny, obywatelstwo, kraj urodzenia, język, którym rozmawiamy w domu.

W szczegółowym badaniu reprezentacyjnym odpowiadamy na pytania dotyczące naszego mieszkania, rodziny, pracy. Jeśli nie potrafimy udzielić informacji, to samospis w sieci zostanie przerwany. Wówczas skontaktuje się z nami rachmistrz spisowy lub teleankieter, by uzupełnić dane. – Szacujemy, że rozmowa z rachmistrzem powinna potrwać nie więcej niż godzinę – mówi wicedyrektor Urzędu Statystycznego w Warszawie Krzysztof Kowalski.

Ale Marcin Masewicz-Masel ze Szczecinka w Zachodniopomorskiem na rachmistrza specjalnie nie czeka. – Na 100 pytań nie da się odpowiedzieć w kwadrans. A tylko tyle bym rachmistrzowi poświęcił – zaznacza.

Rachmistrz nie będzie miał ze sobą ankiet papierowych.

– Przyjdzie ze specjalnym urządzeniem, w którym będzie miał zakodowane wstępne dane o mieszkańcach z wylosowanego gospodarstwa i pytania spisowe. Zada je i będzie kodował odpowiedzi – wyjaśnia Kowalski.

Nie spytają o wszystko

Urzędnicy przyznają, że spisowe badanie jest dosyć rozbudowane. Rachmistrz zapyta np., jak długo dojeżdżamy do pracy, ile godzin pracujemy, jak długo jesteśmy w Polsce, jak duże mamy mieszkanie, a nawet o to, czy jest w łazience spłuczka z bieżącą wodą. – Nie będzie pytań o zarobki ani majątek. A odpowiedź o charakter związku, w jakim się pozostaje, oraz na pytanie o wyznanie czy niepełnosprawność, nie jest obowiązkowa – zaznacza Kowalski.

W całym kraju wyruszy w teren ok. 180 tys. rachmistrzów. Zostaną zaopatrzeni w specjalne wydane przez GUS legitymacje. Ich wzoru urząd nie chce na razie ujawniać.

– Prawdopodobnie były próby podrobienia – mówi jeden z pracowników. Na legitymacji będzie zdjęcie rachmistrza, imię i nazwisko, numer legitymacji, gmina, w której działa, podpis i pieczątka dyrektora GUS oraz pieczęć urzędowa.

Urzędnicy przypominają, że rachmistrza można sprawdzać poprzez infolinię (patrz ramka). Policja zaleca to zwłaszcza osobom starszym, które mogą zostać oszukane i okradzione metodą podobną jak "na wnuczka". Funkcjonariusze zachęcą też księży, by przypominali o tym w kościołach.

– Polacy mają zaufanie do GUS i raczej nie będą mieć oporów przed wpuszczaniem rachmistrzów do domów i szczerym udzielaniem odpowiedzi – uważa socjolog Bartłomiej Walczak.

Pan Marcin ze Szczecinka przyznaje, że jeśli znajdzie czas dla rachmistrza, to odpowie szczerze na spisowe pytania. – Ale nie na wszystkie. Jeśli uznam, że sięgają za głęboko, równie szczerze powiem, że odmawiam odpowiedzi – dodaje.

ONZ zaleca, by spis przeprowadzać co dziesięć lat (w Polsce ostatni odbył się w 2002 r.). W UE jest grupa pytań obowiązkowych i rekomendowanych. Są też takie, które dodaje sobie dany kraj. U nas np. rozbudowany jest dział pytań o migrację, m.in. zarobkową.