Gaja

Tekst z archiwum "Rzeczpospolitej"

K

siążka Amerykanki Shany Penn "Podziemie kobiet" opisuje ważną, lecz niedocenianą rolę kobiet w podziemnej "Solidarności". Zorganizowały one m.in. jej kierownicze ośrodki (Ewa Kulik w Warszawie, Barbara Labuda we Wrocławiu) i główny organ "Tygodnik Mazowsze" (Helena Łuczywo, Joanna Szczęsna, Anna Dodziuk, Anna Bikont). Bohaterką tej książki nie mogła już stać się Gaja Kuroń, którą przez pierwsze półrocze stanu wojennego więziły władze, a później toczyła śmiertelna choroba. Została wspomniana jako "niedościgły wzór wśród żon opozycjonistów". Takiemu ujęciu swej roli zapewne sama Grażyna Kuroniowa nie byłaby przeciwna.

Funkcja: żona opozycjonisty

Formalnie nie była nawet członkiem Komitetu Obrony Robotników. Jej funkcja publiczna to: żona Jacka Kuronia. Była nią przez dwadzieścia trzy z czterdziestu dwóch lat, które zostały jej dane. Pierwsze sześć lat małżeństwa wypełniły studia, macierzyństwo, obiecujący debiut naukowy. Z siedemnastu pozostałych lat siedem naznaczyło więzienie męża. Dziesięć - ciągłe jego aresztowania na 48 godzin, podsłuch w domu, rewizje, policyjne szykany i bandyckie napaści. Niepokój - kiedy i na jak długo rozłączy ją z mężem kolejny jego wyrok. I jaką cenę może zapłacić syn za polityczną działalność rodziców. Bez względu na koszty własne aprobowała ją, więcej nawet - wybrała. Po pierwszej odsiadce Jacka powiedziała mu: - Przecież nie po to poszliście do więzienia, żeby z niego wyjść, lecz po to, żeby rozpocząć walkę.

"W czasie mojego pobytu w więzieniu Gaja zbliżyła się bardzo do środowiska byłego Klubu Krzywego Koła. Ludzi klasycznej formacji lewicowo-liberalnej inteligencji polskiej - pisał Jacek Kuroń w 'Wierze i winie'. - Niemarksiści, zdecydowanie antykomunistyczni, zwolennicy demokracji parlamentarnej. W mojej ówczesnej perspektywie: burżuazyjni liberałowie". Przy absolutnej lojalności wobec politycznych wyborów męża strzegła zarazem autonomii własnych poglądów.

Gdy w 1965 roku Jacek Kuroń i Karol Modzelewski zostali skazani za "List otwarty do członków PZPR", Grażyna Kuroniowa podtrzymywała kontakty z uczestnikami założonego przez nich klubu dyskusyjnego na Uniwersytecie Warszawskim i sprzyjała ich coraz radykalniejszej działalności opozycyjnej. - Gdyby nie komandosi, ponieślibyście klęskę - powiedziała mężowi, gdy w maju 1967 roku wyszedł z więzienia. Gdy po marcu 1968 roku aresztowano setki uczestników ruchu studenckiego, organizowała wysyłanie do więźniów, nie tylko z Warszawy, ale także z innych ośrodków akademickich, pieniędzy i paczek.

"Przez wiele lat istniała niepisana konwencja, której przestrzegała SB: żon nie wsadzano. Wyrzucano je z pracy, szykanowano, ale nie szły do więzienia - w 1982 roku napisał we wspomnieniu o Gajce Seweryn Blumsztajn. - To im zostawialiśmy najważniejsze niezałatwione sprawy, wyszeptane na ucho przed wyprowadzeniem z domu. Wiadomo było, że Gajka zrobi wszystko, co trzeba i więcej".

Rzeczywiście, poza jednodniowym zatrzymaniem w 1965 roku nie zaznała więzienia. Aż do stanu wojennego. Została internowana 15 grudnia. "Zajęło im całe dwa dni, by zrozumieć, że zawsze, gdy Jacek szedł do więzienia, ona ciągnęła jego sprawy. Tak było w roku 1965, '68, '77, '80 - zauważyły Anna Bikont i Joanna Szczęsna w artykule "Słać listy, że wszystko w porządku". - Może zatem potrzebowali nie dwóch dni, ale piętnastu lat, żeby docenić Gajkę?".

Dom-instytucja

"Nie wiem, jak to się wszystko mieściło w młynie, który Jacek uczynił z ich domu, w kotłowaninie raz po raz przetrząsanej przez policję - pisała Anka Kowalska. - Mieszkaniu służącemu za biuro, salę konferencyjną, hotel, centralę telefoniczną, tłoczną kawiarnię i herbaciarnię w kilka minut Gaja potrafiła przywrócić charakter domu, ciepła rodzinności, ład, kameralny nastrój. Miała absolutny talent 'bycia potrzebną' i ten rodzaj trzeźwości, spokoju i energii zarazem, który czyni autorytet z człowieka skromnego i niepchającego się nigdy do pierwszych miejsc".