Święta coraz mniej święte

Tekst z archiwum "Uważam Rze"

Po raz kolejny można odnieść wrażenie, że każdego roku bombardowanie choinkami, Mikołajami, śnieżynkami, reniferami i innymi świątecznymi atrybutami zaczyna się coraz wcześniej. W tym roku jedna z telewizji komercyjnych wyemitowała „Kevina" równo miesiąc przed Wigilią. Ale świąteczne reklamy pojawiły się w telewizji już kilka dni po Wszystkich Świętych. Mało kogo już to dziwi, wielu – irytuje.

Do banalizacji świąt w dużej mierze przyczyniają się media i marketing, ale nie bez winy jesteśmy także my sami. Zakupowa gorączka skutecznie przesłania nam istotę świąt Bożego Narodzenia. Ważniejsze od przedświątecznej spowiedzi czy uczestnictwa w roratach staje się polowanie na prezenty i okazje. Z drugiej strony trudno się dziwić, że nie każdy potrafi się przed tak agresywnym marketingiem, z jakim mamy do czynienia w okresie świątecznym, uchronić.

Z najnowszego raportu Deloitte wynika, że polska rodzina wyda w tym roku na święta około 1300 zł. To o 12 proc. więcej niż w ubiegłym roku. 34 proc. świątecznego budżetu planujemy przeznaczyć na jedzenie, a 30 proc. na prezenty. Jednak w wielu przypadkach kwota wydawana w okresie świątecznym jest znacznie wyższa niż ta statystyczna. Nie bez powodu czas przedświątecznej gorączki to żniwa dla banków, oferujących szybkie pożyczki. W tym roku planuje skorzystać z nich 10 proc. Polaków. 25 proc. zapłaci zaś kartą kredytową.

Zdesakralizować święta próbowali już komuniści. Mieliśmy Wigilię, ale już zamiast Bożego Narodzenia była Gwiazdka

– To jest taka agresja rynku, przed którą trudno się obronić. Jesteśmy atakowani reklamami ze wszystkich stron. W każdym centrum handlowym czekają na nas świąteczne ozdoby, z głośników lecą świąteczne piosenki – mówi „Uważam Rze" prof. Andrzej Szpociński, socjolog z Collegium Civitas. – Kiedyś postanowiłem się przeciwko temu zbuntować i powiedziałem sobie, że nie będę kupował w galeriach i sklepach, które prowadzą taką „promocję" wcześniej niż dwa tygodnie przed Bożym Narodzeniem. Okazało się to praktycznie niemożliwe – dodaje i podkreśla, że nawet ludzie, którym ta sytuacja nie odpowiada, z czasem się do niej po prostu przyzwyczajają.

Mimo to wciąż często można spotkać ludzi, którzy głośno demonstrują swoje poirytowanie wszechobecnymi Mikołajami i reniferami. Tyle że ma się to nijak do rzeczywistości. Bo nawet malkontenci w ostateczności dają się uwieść świątecznemu szaleństwu. – Na tym polega dobry marketing – śmieje się dr Leszek Mellibruda, psycholog biznesu. – Niektóre sklepy w Polsce poszły tym tropem i aby nie denerwować klientów, przesunęły nieco termin zmiany dekoracji na świąteczne. Moim zdaniem to mało profesjonalne. Bo ludzie deklarują różne rzeczy, a jak przychodzi co do czego, to i tak nie mają wyjścia, bo świąteczna gorączka udziela się wszystkim – mówi.

Tłumaczy też, że owo nawarstwienie osobowości – czyli co innego deklarujemy, by potem zrobić coś dokładnie przeciwnego – to dziś dość częste zjawisko, toteż nie należy zbytnio przywiązywać się do tego, co ludzie mówią.

Święta jako biznes

Nic dziwnego zatem, że reklamodawcy traktują święta jako czas wzmożonej aktywności. Weteranem w tej kwestii jest koncern Coca-Cola, który dla wielu firm jest wzorem do naśladowania, jeśli chodzi o skuteczny bożonarodzeniowy marketing. To ten koncern spopularyzował obecny wizerunek św. Mikołaja w czerwono-białym płaszczu i charakterystycznej czapce.

– Problem w tym, że ten Mikołaj, bo już niekoniecznie święty, nie ma zbyt wiele wspólnego ze chrześcijańskimi świętami Bożego Narodzenia – mówi prof. Szpociński. – To jest to samo, co już próbowali zrobić komuniści, czyli usunąć Chrystusa z Bożego Narodzenia. Mieliśmy wprawdzie „tradycyjną, polską Wigilię", ale już zamiast dnia Bożego Narodzenia była albo Gwiazdka, albo pierwszy dzień świąt. Dzieciom prezenty przynosił Gwiazdor, a nie św. Mikołaj. To systemowe działanie na szczęście się nie powiodło – dodaje.

Tyle że można zaryzykować stwierdzenie, iż obecne działanie jest nawet niebezpieczniejsze, bo reklamy, amerykańskie piosenki puszczane zamiast tradycyjnych kolęd skutecznie działają przede wszystkim w sferze podświadomości, wprowadzając nas w dobry, świąteczny nastrój. Z biegiem lat nie wyobrażamy już sobie świąt bez całej tej komercyjnej otoczki. Tymczasem jeszcze do niedawna nie wyobrażaliśmy ich sobie bez pójścia na pasterkę.

– Boże Narodzenie jest dla reklamodawców świętem idealnym, budzącym pozytywne emocje. Poza tym ludzie są przywiązani do całego związanego z nimi ceremoniału, a firmy z tego korzystają – podkreśla dr Mellibruda. – Biznes próbuje też zaanektować inne święta, np. Wielkanoc, proponując kurczaczki i zajączki z prezentami, ale to już nie jest tak oczywiste jak Boże Narodzenie, choć kto wie, czy z czasem się nie przyjmie – dodaje.

Odebranie świąt chrześcijanom

Zresztą sytuacja, w której święta przestają mieć cokolwiek wspólnego z narodzinami Syna Bożego, staje się coraz powszechniejsza przede wszystkim na Zachodzie, co siłą rzeczy z opóźnieniem, ale trafia i na nasze podwórko. I chodzi tu już nie tylko o czystą komercjalizację, ale także o coraz dalej idącą i bijącą rekordy absurdu polityczną poprawność. I tak trzy lata temu podczas odbywającego się w okresie świątecznym w Kopenhadze szczytu dotyczącego globalnego ocieplenia ocenzurowano już nawet choinkę. Duńscy dyplomaci tłumaczyli się, że „ONZ życzy sobie, by została zachowana neutralność", ponieważ „Boże Narodzenie nie jest obchodzone w ONZ". Ale nie tylko ONZ ma problem ze świętami. W USA co roku, pod hasłami politycznej poprawności, rusza krucjata przeciwników nazywania Bożego Narodzenia Bożym Narodzeniem. Parę lat temu Amerykanie zastanawiali się, czy użycie nazwy „Boże Narodzenie" nie łamie konstytucji. W tym samym czasie gubernator Kentucky oświadczył, że „wysokie zielone drzewko", które co roku staje w stolicy stanu, nie powinno być przez urzędników nazywane „choinką bożonarodzeniową" (Christmas Tree), lecz „choinką świąteczną" („holiday tree").

– Gubernatorowi nie przeszkadzała bowiem choinka jako taka. Usunął tylko określenie „Boże Narodzenie", bo przypomina o tym, że w tym czasie świętujemy narodziny Chrystusa – oburzał się wówczas Jeff Fugate, pastor parafii w Lexington. W innych regionach USA rządzącym politykom już dawno udało się przeforsować m.in. zakaz wystawiania w centrum miasta i państwowych szkołach bożonarodzeniowych szopek czy wywieszania na miejskich budynkach czerwonych i zielonych światełek. Powód? Zbytnio kojarzą się z religią chrześcijańską i mogą obrażać członków innych wyznań. Także niektóre amerykańskie uniwersytety zakazują pracownikom wywieszania w miejscach publicznych świątecznych ozdób kojarzących się z chrześcijaństwem. W wielu stanowych szkołach od lat zabronione jest śpiewanie kolęd.

Wielu właścicieli amerykańskich sieci handlowych nakazało zaś pracownikom, by życzyli klientom tylko „Wesołych świąt", a nie „Wesołych Świąt Bożego Narodzenia". Swego czasu Amerykańskie Stowarzyszenie Rodzin (AFA) – największa chrześcijańska organizacja w Stanach Zjednoczonych – zachęcało swoich członków do bojkotu sklepów sieci, gdzie życzy się tylko „Wesołych świąt".

Do równie kuriozalnych sytuacji dochodzi i w Europie. Kilka lat temu w Hiszpanii uczniowie jednej ze szkół nie mogli obchodzić bożonarodzeniowych świąt, śpiewać kolęd ani otrzymywać prezentów, które w Hiszpanii dostaje się od Trzech Króli. Dyrekcja szkoły, powołując się na opinię nauczycieli i rady szkolnej, zakazała tego ze względu na ich „chrześcijański charakter", który „może obrazić wyznawców innych religii". Z kolei władze Katalonii ogłosiły, że ferie bożonarodzeniowe i wielkanocne będą zwać się odpowiednio: feriami zimowymi i wiosennymi.

Kartki poprawne politycznie

Zbyt chrześcijańskiego charakteru nie powinny mieć dzisiaj także kartki świąteczne. Zwłaszcza te rozsyłane przez międzynarodowe firmy i instytucje państwowe. Im mniej religijnych elementów, tym bezpieczniej – zdają się myśleć ich szefowie. – W naszej firmie bożonarodzeniowe kartki świąteczne wysyłane są nie ze sformułowaniem „Merry Christmas", tylko „Happy Holidays" – opowiada pracownica jednej z międzynarodowych korporacji, która ma siedzibę w Warszawie.

I tak coraz mniej mamy tradycyjnych kartek, przedstawiających żłóbek, Betlejem, Dzieciątko Jezus, Świętą Rodzinę. Coraz więcej zaś reniferów, Mikołajów, gwiazdek. Choć i te, jak się okazuje, mogą okazać się zbyt tradycyjne.

W ubiegłym roku „Rzeczpospolita" opisała historię kartek świątecznych rozsyłanych przez polską ambasadę w Londynie. Nie było na niej żadnych bożonarodzeniowych symboli, nawet choinek, bombek czy bałwanków. Zamiast tego była łyżwiarka w stroju rodem z cepelii, zaglądający jej pod suknię panowie i parę ludowych motywów. Z treści kartki również nie mogliśmy dowiedzieć się, z okazji jakich świąt została wysłana – równie dobrze mogłaby być to kartka urodzinowa, imieninowa lub jakakolwiek inna. „Wishing You All the Best" („Życzymy wszystkiego najlepszego") – taki napis zdobił świąteczną kartkę. Ambasada tłumaczyła, że wysyłała „neutralne" kartki, by nie urazić osób, które nie obchodzą świąt.

To zresztą praktyka coraz powszechniejsza zarówno w Polsce, jak i Europie. W ubiegłym roku Parlament Europejski wydał sześć oficjalnych kartek z okazji świąt Bożego Narodzenia. Na żadnej z nich nie ma nawet minimalnego odniesienia do chrześcijaństwa. Wcześniej

w kalendarzu szkolnym Unii Europejskiej 2010/2011, który gratis trafił do 3,3 mln uczniów, zaznaczono dni świąteczne wszystkich religii świata, z wyjątkiem świąt obchodzonych przez chrześcijan. – To jest głupota i terror politycznej poprawności, z którymi mamy do czynienia na zachodzie Europy – uważa prof. Szpociński.

– Niestety, to zjawisko zaczyna przenikać do Polski. Skoro wstydzimy się nawet używać nazwy „Boże Narodzenie", to po co w ogóle je obchodzić i wysyłać z tej okazji komuś kartki? – pyta.