Zapłaci za niewykonanie zobowiązania

Powszechnie  przewidują ją także umowy zawierane pomiędzy deweloperami i ich klientami. Czym jest więc kara umowna, kiedy można dochodzić jej zapłaty i jaka  powinna być jej wysokość?

Odpowiedzi na te pytania w dużej mierze zależą od sformułowania konkretnych postanowień umownych, są jednak ogólne reguły dotyczące kar umownych, których stronom zmodyfikować nie wolno.

Kara umowna to zobowiązanie jednej ze stron do tego, że w przypadku gdy nie wykona  swojego zobowiązania niepieniężnego (np. deweloper nie wybuduje budynku i nie przeniesie własności mieszkania, odstąpi od umowy) lub wykona swoje zobowiązanie niepieniężne nienależycie (np. mieszkanie zostanie oddane do użytku po terminie, deweloper opóźni się z rozpoczęciem robót budowlanych),  to zapłaci na rzecz drugiej strony określoną sumę pieniędzy.

Kary umownej nie można zastrzec na wypadek niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego. Oznacza to, że jeśli świadczenie klienta polega na zapłacie ceny za mieszkanie, to deweloper nie może zastrzec sobie kary umownej na wypadek opóźnienia w zapłacie.

Zapis w umowie

Kodeks cywilny

nie wskazuje kazuistycznie, w jakich wypadkach można żądać zapłaty kary umownej, dlatego strony powinny określić to w umowie.

Deweloper, chcąc zabezpieczyć swoje interesy, musi zadbać o to, by poszczególne jej postanowienia były na tyle precyzyjne, aby jednoznacznie można było stwierdzić, w jakim terminie, za jakie naruszenie, w jakiej wysokości i komu klient ma zapłacić karę.

Przykład

Deweloper wprowadził do umowy ze swoim klientem następujący zapis: „Jeżeli nabywca odstąpi od niniejszej umowy z przyczyn leżących po jego stronie, wówczas zobowiązany będzie do zapłaty na rzecz dewelopera kary umownej w wysokości 3 proc. ceny całkowitej mieszkania.

Zapłata kary nastąpi w terminie 14 dni od dnia doręczenia deweloperowi oświadczenia o odstąpieniu, na następujący rachunek bankowy […]”. Zapis ten jest prawidłowy, jednoznaczny i wyczerpujący.

Bez klauzul niedozwolonych

Aby nie stwarzać klientom możliwości uchylenia się od obowiązku zapłaty kary umownej, racjonalny deweloper powinien tak konstruować postanowienia umowy z klientami, aby ograniczyć im możliwość powołania się na tzw. niedozwolone klauzule umowne. Są to postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie.

Nie są one wiążące dla konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385

1

oraz art. 385

3

k.c.). Oznacza to, że jeśli obowiązek zapłaty kary umownej rażąco narusza interes naszego klienta, to może on uznać, że z mocy prawa nie jest on nim związany i w konsekwencji może uchylić się od obowiązku zapłaty kary.

Przykład

Rozwiązanie umowy przez inwestora, z przyczyn leżących po stronie kupującego, skutkować będzie zwróceniem przez inwestora wpłat kupującego, pomniejszonych o wpłacony zadatek oraz karę umowną w wysokości odsetek za opóźnienie, naliczonych przez inwestora od kwot niewpłaconych w terminie określonym w umowie.

Zbyt dużo

Jeśli w umowie deweloper zastrzeże karę umowną w przesadzonej wysokości,  wówczas  jego klient może skorzystać z narzędzia, które zapewnia mu kodeks cywilny, tj. miarkowania kary umownej. Miarkowanie ma na celu zmniejszenie jej wysokości do poziomu zgodnego z szeroko rozumianym poczuciem sprawiedliwości. Kompetencje do dokonania miarkowania posiada jedynie sąd.

Kiedy miarkować

Karę umowną można miarkować w dwóch przypadkach:

- gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane,

- gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Chcąc miarkować karę umowną z powołaniem się na wykonanie znacznej części zobowiązania, trzeba wziąć pod uwagę, że zwrot „wykonanie w znacznej części” odnosi się do konkretnego przypadku, gdy została zastrzeżona kara, a nie do całości zobowiązania wynikającego z umowy.

Przykład

Jeżeli karę umowną zastrzeżono na wypadek niewybudowania w terminie domu, to deweloper będzie mógł co do zasady żądać zmiarkowania kary, jeżeli prace budowlane zostały w znacznej mierze wykonane.

Jeśli natomiast kara umowna została zastrzeżona na wypadek nieuzyskania przez dewelopera pozwolenia na użytkowanie, wówczas wobec braku jego uzyskania nie można żądać zmiarkowania kary umownej, powołując się na okoliczność, że budowa domu została już w znacznej mierze zrealizowana.

Warto pamiętać, że dokonując oceny zasadności żądania zmiarkowania kary na  podstawie wykonania  zobowiązania w znacznej części, sąd będzie brał pod uwagę okoliczność, czy częściowe wykonanie ma jakiekolwiek znaczenie dla wierzyciela.

Jeśli dojdzie do wniosku, że niezrealizowanie przez dewelopera części budowy w terminie powoduje, że interes jego klienta będzie mimo wszystko w jakimś stopniu zaspokojony, wówczas obniży wysokość kary umownej na rzecz klienta.

Karę umowną można miarkować także z powołaniem się na jej rażące wygórowanie. W praktyce sądy dość często korzystają z tej możliwości. Rażąco wygórowana kara umowna to taka, która już na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie krzywdzącej.

Aby ułatwić dokonanie oceny, czy w konkretnym wypadku kara jest rażąco wygórowana, należy odnieść wysokość kary do wartości świadczenia, które ma spełnić zobowiązany do zapłaty kary umownej, a także ewentualnie do wysokości szkody, jaką poniósł uprawniony do żądania zapłaty kary.

Przykład