Na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Pr. Aut.) sam wzór herbu należy zakwalifikować jako znak urzędowy, który został wyłączony spod ochrony prawnoautorskiej na podstawie art. art. 4 pkt 2 Pr. Aut. Zgodnie z powołanym przepisem – nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego m.in. urzędowe znaki i symbole. Urzędowe znaki i symbole to właśnie kategorie wyrażane często za pomocą środków plastycznych, jak godło państwowe, herby miast, sztandary, ordery i odznaczenia.
Osobiste prawo twórcy
Zastanawiająca jest jednak kwestia ochrony opracowania herbu, jakie zostało wykonane na podstawie uchwały na zlecenie jednostki samorządu terytorialnego. Prawo autorskie reguluje bowiem autorskie prawa osobiste do utworu (które chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem) oraz prawa majątkowe. Te ostatnie przyznają twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawo to może zostać przeniesione w drodze umowy na inną osobę. Istotne jest zatem, czy na gminę przeniesione zostało majątkowe prawo autorskie do wzoru herbu.
Jeśli istnieje podmiot, który opracował wzór herbu, to przysługuje mu autorskie prawo osobiste do wykonanego utworu, czyli m.in. do jego autorstwa, jeśli wzór herbu spełnia przesłanki z art. 1 ust. 1 prawa autorskiego, tj. stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Jeśli inna osoba przypisywałaby sobie autorstwo herbu, to naruszałaby osobiste prawa twórcy.
Jeśli twórca przeniesie na gminę majątkowe prawa autorskie na podstawie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych, to do czasu ustanowienia herbu w drodze uchwały przez radę gminy herb podlega ochronie prawa autorskiego. W przypadku naruszenia jej uprawnień jako właściciela majątkowych praw autorskich przysługuje, stosownie do treści art. 79 prawa autorskiego, prawo żądania zaniechania naruszania, usunięcia jego skutków, naprawienia wyrządzonej szkody, zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.
Pamiętaj!
Z dniem ustanowienia herbu w drodze uchwały przez radę gminy staje się on urzędowym symbolem gminy, który nie podlega ochronie prawa autorskiego.
Umowa o wykonanie projektu
Bardzo często herb jest wynikiem procesu twórczego realizowanego na zlecenie jednostki samorządu terytorialnego. Wynikiem tego procesu powinno być odpłatne przeniesienie autorskich praw majątkowych z twórcy (heraldyka) na jednostkę samorządu terytorialnego, która zamawiała herb.
Przemysł obronny, kontrakty, przetargi, analizy, komentarze
Istotne jest jednak, aby umowa o wykonanie projektu herbu jednostki samorządu terytorialnego w sposób szczegółowy precyzowała prawa i obowiązki stron umowy. W szczególności powinna ona uchylać wątpliwość w zakresie braku istnienia domniemania z art. 65 Pr. Aut. Zgodnie z tym przepisem – w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa uważa się, że twórca udzielił licencji.
Jednostka samorządu terytorialnego powinna zadbać także o precyzyjne określenie w umowie przewidywanych sposobów używania herbu, jeśli zamierza korzystać z niego komercyjnie. W przypadku braku wyraźnego określenia w umowie przewidywanych sposobów używania herbu jednostka samorządu terytorialnego będzie uprawniona jedynie do wykorzystania herbu w sposób zgodny z jego z przeznaczeniem i zwyczajowo przyjęty. W sytuacji zaś, w której jednostka zarejestrowałaby herb jako znak towarowy, autor byłby uprawniony do wystąpienia z roszczeniem o unieważnienie prawa ochronnego w oparciu o art. 131 ust. 1 pkt 1 prawa własności przemysłowej.
Autor powinien także zobowiązać się w umowie do powstrzymania się od korzystania ze swoich uprawnień osobistych. Prawa osobiste twórcy są bowiem niezbywalne i nieprzenoszalne, a zatem nie mogą być objęte cesją na rzecz jednostki samorządu terytorialnego. Jednostka samorządu terytorialnego powinna w szczególności żądać, aby twórca zaniechał korzystania z uprawnienia do oznaczania swojego utworu w każdym wypadku korzystania przez miasto z własnego herbu zgodnie z jego przeznaczeniem.
Ochrona logo
Na indywidualizację jednostek samorządu terytorialnego oprócz herbu składa się także logotyp. Logotyp należy uznać za utwór, jeżeli spełnia przesłanki z art. 1 ust. 1 prawa autorskiego, tj. stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Umowa o wykonanie projektu logo powinna zawierać analogiczne postanowienia jak umowa o wykonanie projektu herbu. W przypadku naruszenia uprawnień jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela majątkowych praw autorskich przysługuje jej także stosownie do treści art. 79 prawa autorskiego prawo żądania zaniechania naruszania, usunięcia jego skutków, naprawienia wyrządzonej szkody, zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.
Justyna Wilczyńska-Baraniak, adwokat w DLA Piper
podstawa prawna: ustawa z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 90 poz. 631 ze zm.)
