Rozmowa z Wojciechem Pszoniakiem

Pamięta pan wydarzenia z grudnia 1970 roku?

Wojciech Pszoniak:

Niewiele. To były całkiem inne czasy, wiadomości nie rozchodziły się tak szybko. Pojawiały się jedynie strzępki informacji, coś się usłyszało z Radia Wolna Europa. W prasie nic nie było na ten temat. Dopiero potem opinia publiczna dowiedziała się o "małych rozruchach". Zupełnie inaczej wyglądało to niż dzisiaj, kiedy w ciągu sekund wiadomo, co się stało na drugiej półkuli.

Zobacz galerię zdjęć z filmu

Co "Czarny czwartek" wniósł do pańskiej wiedzy?

Przede wszystkim dokładną rekonstrukcję wydarzeń, bo wszystko, co zostało pokazane na ekranie, znajduje odbicie w dokumentach. Ten film uświadomił mi po raz kolejny, że komunistyczny system był zbrodniczy i tzw. dyktatura proletariatu obróciła się przeciw robotnikom.

Czytaj recenzję filmu

Aż dziw, że opowieść o tragicznych zdarzeniach sprzed ponad 40 lat powstała dopiero teraz.

To film dla młodych czy dla tych, którzy osobiście przeżyli 1970 rok?

Ważniejszy dla młodych, a także dla igrających z naszą wolnością. Mimo wszystkich wad rzeczywistości żyjemy w wolnym kraju. Ale jestem też przeciwnikiem tonu martyrologicznego w polskim życiu. To nasza skaza narodowa. Trzeba żyć tu i teraz, wpływać na dziś, a nie ciągle oglądać się za siebie.

Pamięta pan Władysława Gomułkę?

Bardzo dobrze, mogę powiedzieć, że do zagrania go przygotowywałem się już w latach 60., kiedy był u szczytu władzy. Nie lubiłem go przede wszystkim za to, że reprezentował wszystko, co sprzeczne z wartościami, jakie wyniosłem z domu. Pochodzę z inteligenckiej rodziny, w której było ważne to, jak człowiek mówi, je, zachowuje się. Brzydziła mnie też przaśność i antysemityzm Gomułki. Był prostakiem bez wykształcenia. Notabene, jemu zawdzięczamy autentyczną brzydotę wielu warszawskich osiedli razem z osławionymi ślepymi kuchniami w mieszkaniach za Żelazną Bramą w Warszawie.

Był zupełnie różny od cynicznych, ale inteligentów – Zenona Kliszki czy Józefa Cyrankiewicza. Podejrzewam, że miał straszny charakter, co zdają się potwierdzać autentyczne teksty i nagrania, z którymi zapoznałem się, przygotowując do zagrania tej roli. Jednak żeby go zagrać, musiałem w nim dojrzeć dramat człowieka. Przyznaję, że bałem się, że moja niechęć do Gomułki uniemożliwi mi wykonanie tego zadania.

Wykreowany przez pana Gomułka jest satrapą, postacią przerysowaną, zdecydowanie kontrastuje z pozostałymi decydentami pokazanymi w filmie.

Nie wymyślam swoich ról. Aktorstwo jest rodzajem matematyki: wszystko musi się zgadzać. Gomułka z natury był przerysowany, wyrazisty, do tego – porywczy despota. Nie tak jak Józef Cyrankiewicz czy Zenon Kliszko, którzy mieli maski, nie twarze. Gdy Gomułka się denerwował, potrafił uderzyć ręką w stół. Nie widziałem go nigdy na posiedzeniu Biura Politycznego, ale pamiętam przemówienia. Kiedy dostałem autentyczny tekst wypowiedziany przez niego w czasie narady – wszystko wróciło. "Pociągnęło" mnie to do takiego właśnie pokazania emocji. W moim odczuciu te słowa można tylko tak wypowiedzieć. Nie próbowałem jednak stworzyć Gomułki – historycznej postaci, ani żadnej jego kopii, bo to niemożliwe. Starałem się jedynie wyobrazić go sobie.

Zagrał pan wiele istotnych postaci historycznych – od Mieszka I, poprzez Robespierre'a, Korczaka. Z którym był największy kłopot?