Wróg numer jeden - recenzja

Nominowany w pięciu kategoriach do Oscara obraz Kathryn Bigelow przypomina typowy film kryminalny, tzw. procedural. Tego typu opowieści zwykle dotyczą mechanizmów śledztwa i stosowanych przez stróżów prawa procedur – stąd nazwa. Jednak u Bigelow gra toczy się o wyższą stawkę. Bohaterką jest bowiem oficer CIA o imieniu Maya (Jessica Chastain z dużymi szansami na statuetkę), która zawzięcie – nieraz wbrew przełożonym i zdrowemu rozsądkowi – tropi przywódcę Al-Kaidy.

Zobacz fotosy z filmu

„Wróg numer jeden" od początku trzyma w napięciu, choć przecież finał pościgu za Osamą bin Ladenem jest doskonale znany. W pierwszej scenie słychać autentyczne nagranie z 11 września 2001 roku. Przerażona kobieta, uwięziona w płonącym budynku WTC, dzwoni po pomoc. „Umrę... Palę się". Trzask w słuchawce. Cisza. „O mój Boże" – mówi wstrząśnięta operatorka. Szok. Cięcie.

Historia wywiadu według Hollywood

Akcja skacze dwa lata do przodu. Tajna baza CIA gdzieś na Bliskim Wschodzie. Amerykanin beznamiętnie objaśnia arabskiemu więźniowi obowiązującą zasadę: „Jeśli kłamiesz – cierpisz". A następnie stosuje cały wachlarz tortur. Wszystko pod okiem głównej bohaterki, która liczy na zdobycie choć strzępu informacji o losie i miejscu pobytu bin Ladena po inwazji USA na Afganistan. Maya stara się być niewzruszona, choć dzięki znakomitej grze Jessiki Chastain widać, ile psychicznie kosztuje młodą adeptkę wywiadu zderzenie ze „wzmocnionymi technikami przesłuchań".

Dużo trudniej zachować ten spokój widzowi. Pierwsza scena z autentycznym zapisem tragedii WTC szarpie emocjami, ale pełni ważną dramaturgicznie rolę. Przypomina, z jakim poczuciem krzywdy Amerykanie rozpoczynali antyterrorystyczną krucjatę. Scena numer dwa drastycznie konfrontuje widza z jej kulisami. Bigelow wraz ze scenarzystą filmu Markiem Boalem tak ułożyli narrację, by w warstwie emocjonalnej tortury mieściły się w logice brutalnego odwetu za horror z 11 września. Spokoju nie zachowała senacka komisja ds. wywiadu. Jej przewodniczący i były kandydat na prezydenta, republikański senator John McCain zarzucił filmowcom wypaczanie obrazu wojny z terroryzmem poprzez sugerowanie, że tortury pomogły rozprawić się CIA z bin Ladenem.

Istotnie punkt wyjścia fabuły wywołuje wrażenie, że słynny „waterboarding" i inne metody przesłuchań były skuteczne. To na początku Maya odkrywa niewyraźny ślad, który kilka lat później pomoże jej zlokalizować kuriera Osamy. W tym celu ogląda także setki nagrań wideo z innych przesłuchań, wertuje notatki i dokumenty. Twórcy pokazują nawet, że odwiedza port w... Gdańsku, gdzie na jednym ze statków przetrzymywany jest więzień CIA, u którego próbuje zweryfikować informacje. Nie ma natomiast wzmianki o lądowaniu samolotów agencji na lotnisku w Szymanach.

Jednak Bigelow i Boal nie rozstrzygają o efektywności stosowania tortur. Przedstawiają je raczej jako przerażającą konieczność, która wynikała z desperacji i bezradności amerykańskich specsłużb. Po 11 września znane z epoki zimnej wojny metody walki z wrogiem – kupowanie informacji, wprowadzanie kretów itp. – nie nadawały się do likwidacji komórek fanatycznych islamskich terrorystów.

"Chcę celów! Dajcie mi ludzi, których można zabić!" – krzyczy jeden z przełożonych Mai. To zdanie najlepiej oddaje atmosferę, w jakiej toczy się akcja, i jeśli wierzyć twórcom – zapewniającym, że „Wróg numer jeden" powstał na kanwie relacji z pierwszej ręki – walka z Al-Kaidą w rzeczywistości. Poza tym zastrzeleniu Osamy bin Ladena w jego domu-twierdzy w pakistańskim Abottabadzie nie towarzyszy poczucie szczególnego triumfu, jedynie wielkiej ulgi i zagubienia. Wydarzenia oglądamy konsekwentnie z punktu widzenia Mai, która całe swoje życie poświęciła polowaniu. Śledztwo jest dla niej obsesją, jego finał rodzajem osobistej tragedii. Koniec oznacza pustkę.