Religia jako wyzwanie

W krótkometrażowym „Schlimazeltov!" wyświetlanym na 8. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Żydowskie Motywy londyńscy Żydzi próbują określić, na czym polega szczęście z hebrajskiego: mazel. Wśród wielu poglądów wygłaszanych w filmie wyróżnia się jeden głos: – Szczęściem nazywamy to, czego nie potrafimy wytłumaczyć. W życiu każdego z nas zdarzają się niespodziewane wydarzenia niedające się racjonalnie wyjaśnić.

Żydowskie Motywy - czytaj więcej

Niemiłosierni Samarytanie

Tak definiowane szczęście spotkało bohatera filmu „Księżyc to Żyd" w reżyserii Michała Tkaczyńskiego. Paweł Bramson, warszawski skinhead i kibic Legii, w wieku 20 lat dowiedział się, że jest Żydem.

– Jego życie to przykład, jak powinna działać religia – mówi w dokumencie Michał Schudrich, naczelny rabin Polski.

Zobacz fotosy z filmów

Paweł w latach 90. regularnie chodził na mecze, wykrzykiwał na trybunach rasistowskie hasła i bił się z fanami przeciwnych drużyn. Gdy żona odkryła jego żydowskie korzenie, zareagował agresją.

– Na pewno sfałszowali moje dokumenty, aby powiększyć swoje szeregi – oburzał się.

Jego matka potwierdziła jednak genealogię rodziny.

– Mój świat się zawalił – opowiada w filmie. – Nienawidziłem Żydów, a okazało się, że jestem jednym z nich.

Zaczął jednak zbierać informacje o swoich dziadkach i przodkach, a za namową żony spotkał się nawet z rabinem. Przemiana była stopniowa. Zafascynowali go ludzie z warszawskiej gminy żydowskiej, ich ciepło i pobożność. Dostał pracę jako szofer Michała Schudricha, a w wieku 22 lat został obrzezany. W niedługim czasie stał się ortodoksem – obecnie rygorystycznie przestrzega przepisów Tory i Talmudu, a na życie zarabia jako specjalista ds. koszerności. Nie przestał kibicować Legii, ale odkąd nie goli się na łyso, tylko nosi długą brodę i pejsy, nie chodzi już na mecze.

Metamorfozę pod wpływem religii przeszedł również bohater rosyjskiego filmu „Szames" Alexandra Slobodskoya. Zawsze był pobożnym Żydem, ale dopiero gdy dostał pracę w synagodze w wieku 50 lat, rozpoczął zgłębianie judaizmu i znalazł swoje miejsce w życiu. Wcześniej służył w marynarce wojennej. W latach 90. zaczął pomagać chorym i umierającym z gminy żydowskiej w Petersburgu.

– Byłem ich rękami i nogami, aż w końcu stałem się ich głową – opowiada w dokumencie. W synagodze zajmuje się organizacją życia wspólnoty – przygotowuje obrzędy i prowadzi zapisy na modlitwy. Telefony w jego gabinecie urywają się przez cały tydzień, dlatego od 10 lat nie wziął urlopu. Ta wyczerpująca biurowa praca nieoczekiwanie zbliżyła go do judaizmu.

– Nasza religia jest skomplikowana. Chrześcijanie mają 10 przykazań, a my – 613. Trudno być Żydem, to wielki ciężar – stwierdza w filmie.

Również dla bohatera „Samotnego Samarytanina" Barucha Tzadaka wiara stanowi ogromne wyzwanie. Samarytanie to mała grupa religijna w Izraelu o wspólnych korzeniach z judaizmem – podstawą ich wiary jest Tora. Żyją w dwóch zamkniętych wspólnotach: na przedmieściach Tel Awiwu i w pobliżu góry Gerazim na terenie Autonomii Palestyńskiej. Jedna z córek Barucha wyszła za nie-Samarytanina, przez co wspólnota odwróciła się od całej rodziny. Najmłodsza z sióstr – Sophie, to znana w Izraelu aktorka i gwiazda telewizyjna. Z pozoru jest bardzo krytyczna wobec swoich dawnych współbraci, lecz tamto wydarzenie odcisnęło na jej życiu niezmywalne piętno. Jej ojciec mimo ostracyzmu wciąż trwa przy swoim wyznaniu. Poczucie przynależności może realizować niezwykle rzadko, tylko w czasie największych świąt. Mimo że samarytanizm to religia wspólnoty, Baruch musi praktykować ją w samotności.

Kobiety w walce o prawdę

W „Samotnym Samarytaninie" to zbuntowana Sophie, a nie jej ojciec, żąda rozliczenia z przeszłością i wyrządzoną rodzinie krzywdą. Ona i jej siostry porzuciły dla uczucia nie tylko religię, ale też tradycję swoich przodków i bliskich.

Podobnie jest w „Uciętej dyskusji", w której Danae Elon pyta o sens obrzezania swoich synów. Ona – Żydówka z Jerozolimy, i jej mąż Philip – francuski Żyd z Algierii, mieszkają w Nowym Jorku. Nie są religijni, ale dla Philipa kwestia obrzezania synów jest oczywista. Chce kontynuować tradycję i postąpić ze swoimi dziećmi tak, jak uczynił to jego ojciec.

Danae poszukuje genezy tego zwyczaju i jednocześnie pyta, dlaczego stracił dla nich znaczenie. Odpowiedzi będzie szukać od Europy aż po Izrael.

O kobietach jest również „Mój tak zwany wróg". Film dokumentuje wyjazd grupy nastolatek pochodzących z różnych grup etnicznych i religijnych do Stanów Zjednoczonych, zorganizowany dzięki programowi „Budowanie mostów dla pokoju".

Początkowo dziewczyny dosyć bezwiednie powtarzają poglądy wyniesione z domów. Z czasem niektóre z nich, oderwane od rodzin i bliskich, zweryfikują swoje opinie pod wpływem nowych doświadczeń. Natomiast inne utwierdzą się w stereotypach. Zrozumieją, że każda z nich ma wpływ na relacje izraelsko-palestyńskie i mogą świadomie wybierać, czy chcą postrzegać siebie jako wrogów czy przyjaciół.

Po powrocie do kraju drogi nastolatek się rozejdą: jedna trafi do wojska na obowiązkową dwuletnią służbę, druga stanie się pobożną muzułmanką, kolejna będzie walczyć o prawa kobiet w Palestynie, a jeszcze inna stanie się pokojową aktywistką na Bliskim Wschodzie. W każdej z nich pozostanie wspomnienie wspólnie spędzonych radosnych chwil, mimo dzielącego je konfliktu.

Izrael na żywo

W programie festiwalu Żydowskie Motywy znajdują się również filmy o współczesnych problemach społeczno-obyczajowych Izraela i przemianach, jakie w nim zaszły w ostatnich latach.

Dokument „Kochając Sophię" to naturalistyczny portret narkomanki. Bohaterką jest młoda żydowska piosenkarka, która zaczęła uprawiać prostytucję, aby zarobić na heroinę. Jej ciało szybko pokryło się ranami od igieł, a zęby zzieleniały przez używanie narkotyków.