Od 24 do 27 marca w całej Polsce odbędzie się egzamin zawodowy dla przyszłych radców prawnych i adwokatów. Wraz z Wydawnictwem CH Beck pomagamy się do niego przygotować. Dziś dalszy ciąg powtórki z prawa gospodarczego.
Postanowienia umowne
Uwagi ogólne
– Essentialia negotii
Przedmiotowo istotne warunki umowy to elementy czynności cywilnoprawnej niezbędne do powstania stosunku prawnego, określające przede wszystkim typ umowy i charakter stosunku prawnego łączącego strony umowy.
Essentialia negotii to zasadnicze postanowienia umowne, które warunkują charakter czynności prawnej, dlatego ich prawidłowe i dokładne określenie jest kluczowe dla prawidłowego sformułowania całej umowy. Postanowienia te są wymagane przez ustawę i niezbędne do opracowania ważnej umowy.
Czytaj także:
Jak napisać apelację - powtórka na egzamin zawodowy dla przyszłych adwokatów i radców prawnych 2020
Egzamin zawodowy 2020: powtórka z prawa gospodarczego
Poradnik specjalny: Polski Ład - jak rozliczyć się z fiskusem
Przedmiotowo istotne warunki umowy określają podstawowe obowiązki stron umowy. Przykładowo w umowie sprzedaży do essentialia negotii należą: obowiązek przeniesienia prawa własności i wydania rzeczy, obowiązek odebrania rzeczy i zapłaty ceny oraz określenie przedmiotu umowy. W umowie najmu będą nimi określenie przedmiotu najmu i wysokości czynszu.
Pamiętaj!
Konstruując umowę nazwaną (a dotychczas z takimi właśnie mieliśmy do czynienia na egzaminie zawodowym), dokładnie określ essentialia negotii umowy, posiłkując się sformułowaniami zawartymi w ustawie (k.c.). Precyzyjnie opisz przedmiot umowy – ma on znaczenie dla określenia kwalifikacji prawnej konstruowanej umowy. Istotne warunki umowy będą wynikały z treści k.c., definicji legalnej danego rodzaju umowy nazwanej.
Wskazówka
Na potrzeby egzaminu należy formułować postanowienia w sposób prosty, posługując się językiem kodeksowym oraz unikając tworzenia skomplikowanych konstrukcji.
– Accidentalia negotii
Accidentalia negotii uznawane są za elementy podmiotowo istotne danej czynności prawnej. Nie mają one takiej mocy jak essentialia negotii ? elementy przedmiotowo istotne umowy ? których obecność jest warunkiem koniecznym ważności umowy. Accidentalia negotii to zatem te dodatkowe klauzule umowne, które są wprowadzone do umowy wolą stron, nie są wymagane przez ustawę, jednak wpływają na zasady danego stosunku prawnego i jego charakter. W praktyce mają najczęściej znaczenie dla określenia należytego bądź nienależytego wykonania zobowiązania.
Zadanie egzaminacyjne, polegające na sporządzeniu umowy, będzie zakładało wprowadzenie również odpowiednich postanowień w ramach accidentalia negotii. Należy je oczywiście sformułować w drugiej kolejności, po uprzednim określeniu elementów przedmiotowo istotnych. Oparcie umowy wyłącznie na essentialia negotii zapewnia wprawdzie sformułowanie umowy ważnej, jednak ograniczenie się tylko do elementów przedmiotowo istotnych z pominięciem accidentalia negotii sprzyja wątpliwościom interpretacyjnym oraz nieporozumieniom co do obowiązków stron i sposobu wykonania umowy.
Na potrzeby egzaminu należy pamiętać, żeby formułować postanowienia w sposób prosty, niebudzący wątpliwości, nie tworzyć skomplikowanych konstrukcji i posługiwać się językiem kodeksowym.
Accidentalia negotii są kształtowane przez strony danego stosunku prawnego zgodnie z zasadą swobody umów. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Dlatego przystępując do wstępnego formułowania accidentalia negotii, należy w pierwszej kolejności rozważyć, jaki jest cel zawieranej umowy i które kwestie mogą rodzić w praktyce wątpliwości. Do najczęściej stosowanych postanowień dodatkowych należy zaliczyć: termin, warunek, klauzulę poufności, klauzulę konkurencyjności, klauzulę w zakresie kar umownych, formy zabezpieczenia umowy, zapis na sąd polubowny albo klauzulę prorogacyjną.
W podrozdziale poniższym znajdują się praktyczne wskazówki dotyczące formułowania poszczególnych postanowień umownych. W pierwszej kolejności przeanalizowane zostaną postanowienia dodatkowe w zakresie form zabezpieczenia wykonania umowy, zaś w dalszej kolejności zostaną przedstawione pozostałe, najczęściej występujące w praktyce, klauzule umowne.
Zabezpieczenie wykonania umowy
Hipoteka
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Jest to definicja legalna hipoteki (art. 65 KWiHU).
Z punktu widzenia wierzyciela hipoteka jest jednym z najpewniejszych sposobów zabezpieczenia wierzytelności. Przede wszystkim dlatego, że jak wynika z powyższej definicji, obciąża ona nieruchomość niezależnie od tego, kto jest jej właścicielem. Poza tym daje pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi wierzycielami właściciela nieruchomości (przed wierzytelnościami hipotecznymi mają pierwszeństwo tylko koszty egzekucyjne, z wyjątkiem kosztów zastępstwa prawnego przyznanych przez komornika w postępowaniu egzekucyjnym, należności alimentacyjne i wynagrodzenia za pracę, ale tylko do kwoty za okres 3 miesięcy w wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci (art. 1025 § 1 k.p.c.).
Hipoteka jest prawem akcesoryjnym, zatem przelew zabezpieczonej wierzytelności powoduje także przejście hipoteki. Wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie hipoteki, o ile ze stosunku prawnego między stronami nie powstają nowe wierzytelności, które hipoteka miałaby zabezpieczać.
Wyróżniamy następujące rodzaje hipoteki: umowną (art. 681 KWiHU), przymusową (art. 109 i nast. KWiHU), łączną (art. 76 KWiHU) i na wierzytelności hipotecznej (ustanowienie tzw. subintabulatu, art. 1081 KWiHU).
Poza nieruchomością, przedmiotem hipoteki może być także:
1) użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego;
2) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
3) wierzytelność zabezpieczona hipoteką;
4) część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela oraz przysługujący współuprawnionemu udział we wspólności powyższych praw.
Pamiętaj!
Oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki wymaga formy aktu notarialnego.
Wskazówka
Jeśli zatem opracowujemy umowę, w której wierzytelności zabezpieczamy hipoteką, albo cała umowa musi mieć formę aktu notarialnego, albo w postanowieniu umownym o zabezpieczeniu wierzytelności zaznaczamy, że ustanowiono hipotekę wskazując, że oświadczenie właściciela nieruchomości o jej obciążeniu hipoteką zostało dokonane właśnie w tej formie szczególnej (załącznik do umowy).
Pamiętaj!
Hipoteka może być także ustanowiona na rzecz banku. Do ustanowienia hipoteki zabezpieczającej kredyt bankowy wymagane jest oświadczenie właściciela o ustanowieniu hipoteki jedynie z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 95 PrBank). Nie ma obowiązku poświadczenia podpisu właściciela nieruchomości przez notariusza (uchw. SN z 20.6.2007 r., III CZP 50/07, Legalis).
Pamiętaj!
Jeżeli nieruchomość mająca być przedmiotem hipoteki nie jest wyłączną własnością strony umowy, lecz należy do majątku wspólnego małżonków, do ustanowienia hipoteki niezbędna będzie zgoda współmałżonka strony umowy.
Przykłady klauzul umownych dotyczących zabezpieczenia wierzytelności hipoteką (najkrótsza i rozbudowana)
- Celem zabezpieczenia spłaty wierzytelności określonej w § (...) niniejszej umowy, strony ustanawiają hipotekę umowną na nieruchomości położonej w (...), oznaczonej w ewidencji gruntów Nr (...), dla której Sąd Rejonowy w (...), (...) Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Nr KW (...), w kwocie (...) zł (słownie ... złotych).
1. Członkowie Zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) oświadczają, że (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) jest właścicielem nieruchomości gruntowej położonej w (...), o powierzchni (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem (...), dla której Sąd Rejonowy w (...), (...) Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Nr (...).
2. Działy III i IV powołanej księgi wieczystej są wolne od wpisów.
3. Bank (...) Oddział I w (...) w dniu (...) udzielił (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) kredytu w wysokości (...) zł (słownie: (...) złotych), przeznaczonego na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej. Zaświadczenie wydane przez Bank (...) z dnia (...) o udzieleniu (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) kredytu stanowi załącznik Nr (...) do niniejszej umowy.
4. Członkowie Zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) oświadczają w imieniu (...) sp. z o.o., z siedzibą w (...) że ustanawiają na wskazanej powyżej nieruchomości objętej KW Nr (...) hipotekę w kwocie (...) zł (słownie (...) złotych) na rzecz Banku (...) Oddział I w (...) w celu zabezpieczenia spłaty kredytu opisanego powyżej na warunkach spłaty określonych w harmonogramie (...).
5. Członkowie Zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...), na podstawie niniejszego aktu wnoszą do Sądu Rejonowego w (...) Wydział Ksiąg Wieczystych o dokonanie wpisu w dziale IV KW Nr (...) hipoteki w kwocie (...) zł (słownie: (...) złotych) na rzecz Banku (...) I Oddział w (...). Członkowie Zarządu (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) oświadczają, że zostali pouczeni o obowiązku uiszczenia opłat sądowych w postępowaniu wieczystoksięgowym.
Pamiętaj!
Jeżeli wartość rozporządzenia prawem lub zaciągnięcie zobowiązania w spółce przewyższa dwukrotnie wysokość kapitału zakładowego, do dokonania czynności może być niezbędna uchwała wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej ? art. 230 KSH. Wówczas do powyższych postanowień należy dodać w umowie, iż: „Zgoda wspólników na dokonanie danej czynności wyrażona w uchwale z dnia (...) stanowi załącznik do niniejszej umowy".
Zastaw
Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym, którego celem jest zabezpieczenie oznaczonej wierzytelności. W zadaniu egzaminacyjnym może zostać wskazane, że w umowie należy ustalić sposób zabezpieczenia i wówczas jedną z możliwości jest posłużenie się instytucją zastawu lub wprost może być wskazane, że sposobem zabezpieczenia ma być właśnie zastaw.
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne (art. 306 § 1 KC). Poza tym zastaw może być również ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej (art. 306 § 2 KC). Przedmiotem zastawu mogą być prawa, jeżeli są zbywalne (art. 327 KC).
Cechą charakterystyczną zastawu jest jego akcesoryjny charakter wobec wierzytelności, co oznacza, że:
1) zastaw nie może zostać skutecznie ustanowiony bez istnienia wierzytelności (wyjątek stanowi wierzytelność przyszła lub warunkowa, ale wówczas konieczne jest dokładne oznaczenie stosunku prawnego albo warunku);
2) nieważność zobowiązania, które jest źródłem wierzytelności, skutkuje nieważnością zastawu;
3) wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu;
4) przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem skutkuje jednoczesnym przeniesieniem zastawu.
Pamiętaj!
Istota zastawu polega na tym, że właściciel rzeczy ruchomej (w przypadku zastawu na rzeczy ruchomej) lub dysponent prawa (w przypadku zastawu na prawach), który nazywany jest zastawcą oddaje rzecz wierzycielowi lub osobie trzeciej, na którą obie strony wyraziły zgodę. Druga strona tego stosunku prawnego nazywana jest zastawnikiem.
Na potrzeby egzaminu zawodowego istotne są następujące kwestie.
Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.
Jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa.
Pamiętaj!
Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną (art. 307 § 1 KC).
Nieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu (art. 311 KC).
Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem. Po wygaśnięciu zastawu powinien zwrócić rzecz zastawcy (art. 318 KC).
Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek (art. 319 KC).
Do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. Jednakże umowa o ustanowienie zastawu, jak wskazano powyżej, powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy.
Jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę (art. 329 § 1 KC).
Treścią zastawu są prawa i obowiązki zastawnika i zastawcy. Uprawnienie wierzyciela polega na możliwości zaspokojenia się z przedmiotu zastawu bez względu, czyją jest własnością, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przykładem takiego szczególnego uregulowania jest art. 1025 § 1 KPC, który wprowadza kolejność zaspokojenia w przypadku kwoty uzyskanej z egzekucji. Prawo zaspokojenia z zastawu jest wymienione w ww. przepisie na miejscu piątym, po kosztach egzekucyjnych, należnościach alimentacyjnych, należnościach za pracę, należnościach zabezpieczonych hipoteką morską lub przywilejem na statku morskim.
Ustanowienie zastawu następuje w drodze umowy, która w warunkach egzaminacyjnych może polegać na włączeniu postanowień dotyczących zastawu w treść innej umowy, tzn. umowy głównej, która jest przedmiotem zadania egzaminacyjnego. Przykładowo zadanie egzaminacyjne może polegać na sporządzeniu umowy pożyczki i zabezpieczeniu interesów pożyczkodawcy. Wówczas osoba zdająca może skorzystać z instytucji zastawu na rzeczy ruchomej pożyczkobiorcy i postanowienia w tym zakresie umieścić w umowie głównej pożyczki.
Wierzytelność zabezpieczona zastawem musi być oznaczona, przez co należy rozumieć wskazanie, z jakiego stosunku prawnego ona pochodzi. Jednocześnie nie jest obligatoryjne wskazanie konkretnej kwoty wierzytelności, bowiem zastaw może być ustanowiony celem zabezpieczenia wierzytelności o wysokości zmiennej lub jeszcze nieskonkretyzowanej w chwili ustanowienia zastawu, np. w stosunku do zabezpieczenia roszczenia odszkodowawczego.
Wskazówka
Na potrzeby egzaminu jednak, jeśli będzie to możliwe, dobrze jest oznaczyć wartość wierzytelności zabezpieczonej zastawem, jak i wartość przedmiotu zastawu. W przypadku zaś wierzytelności, której wartości nie da się w chwili ustanowienia zastawu dokładnie wskazać, dobrze jest wówczas w umowie określić najwyższą sumę zabezpieczenia w postaci klauzuli „Zastaw zabezpiecza przedmiotową wierzytelność do kwoty (...) zł".
Zastaw może być ustanowiony celem zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej, jak i niepieniężnej. W tym drugim przypadku jednak dla skuteczności zastawu konieczne jest istnienie możliwości zmiany wierzytelności niepieniężnej w pieniężną, w przeciwnym razie zastaw będzie zabezpieczeniem nieegzekwowalnym. Przykładem tego typu sytuacji jest pierwotne roszczenie o zwrot użyczonej rzeczy, które jednak na skutek np. jej zniszczenia przekształca się w roszczenie o odszkodowanie z tytułu utraty rzeczy.
W zakresie możliwości ustanowienia zastawu celem zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej należy pamiętać o tym, że stosunek prawny, z którego ma wynikać dana wierzytelność musi być w chwili ustanowienia zastawu precyzyjnie oznaczony oraz w przypadku wierzytelności warunkowej ? warunek powinien być wyraźnie określony. Z kolei możliwość realizacji zabezpieczenia z zastawu ziści się dopiero z chwilą, gdy wierzytelność przyszła powstanie albo spełni się określony warunek.
Jeżeli chodzi o zastaw na rzeczach ruchomych, przedmiotem zastawu mogą być tylko ruchomości przedstawiające określoną wartość majątkową, przy czym mogą być to rzeczy oznaczone zarówno co do tożsamości, jak i co do gatunku. Do zastawu stosuje się ogólne reguły dotyczące rzeczy, z których wynika, że zastaw obciąża również części składowe rzeczy oraz przynależności rzeczy, chyba że strony w umowie zastawu postanowiły inaczej albo przepis szczególny stawowi inaczej.
Zastaw może być również ustanowiony na współwłasności. Jego przedmiotem jest wówczas udział we własności rzeczy ruchomej, jeżeli została ona wydana zastawnikowi, a pozostali współwłaściciele wyrazili na to zgodę. W takiej sytuacji należy w umowie zastawu wskazać, że istnieje zgoda pozostałych współwłaścicieli przedmiotu zastawu i załączyć ją do umowy.
Jeżeli chodzi o zastaw na prawach, przedmiotem zastawu mogą być te prawa, które są zbywalne, np. akcje, obligacje, udziały w sp. z o.o. Nie mogą być z kolei przedmiotem zastawu te prawa, które mogą być przedmiotem hipoteki, tj. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wierzytelność hipoteczna (art. 65 KWiHU).
Przykład zabezpieczenia zastawem przedmiotu pożyczki
1. Strony umowy postanawiają, że pożyczkobiorca ustanawia na rzecz pożyczkodawcy zastaw na rzeczy ruchomej w postaci (...) o wartości (...) zł, zwanej dalej „przedmiotem zastawu" celem zabezpieczenia pożyczki, będącej przedmiotem niniejszej umowy.
2. Pożyczkobiorca oświadcza, że jest wyłącznym właścicielem przedmiotu zastawu, a także, że przedmiot zastawu nie jest obciążony prawami osób trzecich.
3. Z chwilą zawarcia umowy przedmiot zastawu zostaje wydany pożyczkodawcy, który zobowiązany jest zwrócić przedmiot zastawu pożyczkobiorcy w stanie niepogorszonym w terminie 3 dni od wygaśnięcia zastawu. Odbiór przedmiotu zastawu przez pożyczkobiorcę nastąpi w miejscu przechowania określonym w punkcie poniższym.
4. Przedmiot zastawu przechowywany będzie w miejscu zamieszkania pożyczkodawcy pod adresem (...).
5. Koszty przechowania zastawu obciążają pożyczkobiorcę.
Wskazówka
Jeżeli postanowienia powyższe dotyczące zastawu mają być skuteczne wobec wierzycieli zastawcy, ustawa wymaga, by umowa zastawu była zawarta w formie pisemnej z datą pewną (art. 307 § 3 KC). Wówczas, jeżeli postanowienia dotyczące zastawu znajdują się w treści umowy pożyczki, należy całą umowę zawrzeć w formie pisemnej z datą pewną, co z kolei na egzaminie powinno zostać oznaczone w nawiasie pod nazwą umowy.
Ustawowe prawo zatrzymania
Prawo zatrzymania to jedna z form zabezpieczenia roszczeń wierzyciela. Może ona dotyczyć tylko ściśle określonych roszczeń, np. o zwrot nakładów na rzecz, czyli wydatków poczynionych przez wierzyciela na cudzą rzecz oraz o naprawienie szkody wyrządzonej przez cudzą rzecz (art. 461 KC).
Prawo zatrzymania przewidziano w ramach regulacji dotyczących umów wzajemnych. Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.
Ponadto jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, to każda ze stron może powstrzymać się z ich spełnieniem dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.
Prawo zastawu na rzeczach ruchomych odnajdziemy w KC w ramach przepisów odnoszących się do różnych umów nazwanych.
Przykładowo, zgodnie z art. 670 KC, dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega za okres do roku, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu, jako wskazane w art. 829 KPC. Prawo to wygasa, gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną z przedmiotu najmu usunięte.
Pamiętaj!
Stosując regulacje prawne dotyczące umowy najmu, zwróć uwagę, czy mają one charakter ogólny dla najmu, czy też dotyczą najmu lokalu, w tym lokalu mieszkalnego.
Artykuł 686 KC uszczegóławia prawo zastawu wynajmującego lokal mieszkalny, włączając w nie także wniesione do lokalu ruchomości członków rodziny najemcy wraz z nim mieszkających.
Ustawowe prawo zastawu przysługuje również agentowi. Dla zabezpieczenia roszczenia o wynagrodzenie oraz o zwrot wydatków i zaliczek udzielonych dającemu zlecenie, prawo zastawu przysługuje agentowi na rzeczach i papierach wartościowych dającego zlecenie, które otrzymał w związku z umową agencyjną (art. 763 KC).
Jeżeli w umowie dzierżawy zastrzeżono, że oprócz czynszu dzierżawca będzie obowiązany uiszczać podatki i inne ciężary związane z własnością lub posiadaniem przedmiotu dzierżawy oraz ponosić koszty ubezpieczenia, ustawowe prawo zastawu przysługujące wydzierżawiającemu zabezpiecza także roszczenie względem dzierżawcy o zwrot sum, które z powyższych tytułów zapłacił (art. 702 KC).
Na rzeczach stanowiących przedmiot komisu ustawowe prawo zastawu zabezpiecza roszczenia komisanta o prowizję, o zwrot wydatków i zaliczek udzielonych komitentowi oraz o zwrot wszelkich innych należności (art. 773 § 1 KC).
Dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów (art. 790 § 1 KC).
Przykład postanowienia umownego dotyczącego prawa zatrzymania
W celu zabezpieczenia roszczeń przewoźnika wynikających z niniejszej umowy przewozu, w szczególności przewoźnego, składowego i opłat celnych, przewoźnik uprawniony będzie do dokonania zastawu na przesyłce określonej w § (...) umowy.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest umową nienazwaną będącą formą zabezpieczenia wierzytelności, mocą której wierzyciel nabywa od dłużnika własność ustalonej w umowie rzeczy, zobowiązując się jednocześnie do korzystania z rzeczy jedynie w zakresie niezbędnym do zabezpieczenia wierzytelności, pozostawiając możliwość korzystania z rzeczy dłużnikowi.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie może mieć dwa warianty.
W pierwszym zawierana jest jedna umowa, w której następuje przeniesienie własności pod warunkiem rozwiązującym, że dłużnik spłaci wierzytelność. Ten sposób zabezpieczenia nie może dotyczyć nieruchomości, bowiem własność nieruchomości nie może zostać przeniesiona pod warunkiem.
W drugim w praktyce zawierane są dwie umowy: pierwsza o bezwarunkowym przeniesieniu własności rzeczy na wierzyciela oraz druga o zobowiązaniu pod warunkiem zawieszającym wierzyciela do przeniesienia z powrotem prawa własności rzeczy na dłużnika z chwilą zaspokojenia przez niego zabezpieczonej wierzytelności.
Drugi ze sposobów zabezpieczenia wierzytelności od 2000 r. dopuszczalny jest zarówno na ruchomościach, jak i na nieruchomościach (szerzej na ten temat: wyr. SN z 29.5.2000 r., III CKN 246/00, Legalis oraz wyr. SN z 8.3.2002 r., III CKN 748/00, Legalis).
Najczęściej przewłaszczenie na zabezpieczenie dotyczy przeniesienia własności rzeczy ruchomych (oznaczonych co do tożsamości lub gatunku) bądź nieruchomości, ale jego przedmiotem może być także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, gospodarstwo rolne oraz przedsiębiorstwo.
Istotą przewłaszczenia na zabezpieczenie jest więc ograniczenie w umowie prawa własności wierzyciela (nabywcy rzeczy) przez zobowiązanie się, że zaspokoi swoje roszczenia z nabytej rzeczy dopiero w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika (zbywcy).
Przewłaszczenie na zabezpieczenie najczęściej zabezpiecza wierzytelności bankowe (kredyty). Zgodnie z art. 101 ust. 1 PrBank zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie staje się coraz bardziej popularne, bowiem pozwala na znacznie sprawniejsze zaspokojenie się wierzyciela w razie niewykonania zobowiązania przez dłużnika, co odróżnia je od hipoteki i zastawu; przewłaszczenie na zabezpieczenie nie wymaga od wierzyciela uzyskania tytułu wykonawczego, ani przeprowadzania postępowania egzekucyjnego przez komornika sądowego.
Pamiętaj!
Jeżeli umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie będzie dotyczyła przeniesienia własności nieruchomości, do jej ważności niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego.
Jeżeli natomiast umowa dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku, do jej ważności niezbędne jest wydanie rzeczy.
Przykład postanowień umownych kształtujących przewłaszczenie na zabezpieczenie
1. W celu zabezpieczenia wierzytelności przysługującej wierzycielowi wobec Przewłaszczającego określonej w § (...) niniejszej umowy, Przewłaszczający oświadcza, że z dniem (...) przenosi na wierzyciela własność i posiadanie rzeczy ruchomych wymienionych w załączniku Nr (...) do umowy (przedmiot przewłaszczenia).
2. Przewłaszczający oświadcza, że jest wyłącznym właścicielem przedmiotu przewłaszczenia, który znajduje się w jego posiadaniu i nie jest obciążony prawami na rzecz osób trzecich.
3. Zgodnie z wyceną rzeczoznawcy (...) z dnia (...), stanowiącą załącznik Nr (...) do umowy, łączna wartość przedmiotu przewłaszczenia w dniu zawarcia niniejszej umowy wynosi (...) zł (słownie (...) złotych).
4. Przewłaszczający stanie się z powrotem wyłącznym właścicielem przedmiotu przewłaszczenia, bez dokonywania odrębnych czynności prawnych, jeżeli w terminie określonym w § (...) umowy Przewłaszczający spłaci wierzytelność określoną w § (...) umowy wraz z odsetkami i kosztami.
5. Wierzyciel zezwala Przewłaszczającemu na bezpłatne używanie przedmiotu przewłaszczenia w sposób odpowiadający jego właściwościom i przeznaczeniu, do dnia będącego terminem spłaty wierzytelności określonego w § (...) umowy.
6. Wierzyciel zobowiązuje się do korzystania z prawa własności przedmiotu przewłaszczenia w granicach niewykraczających poza uzgodnione zabezpieczenie wierzytelności oraz do uznania powrotu na Przewłaszczającego prawa własności w razie spełnienia warunku, o którym mowa w § (...).
Z czego najlepiej się uczyć
- Pakiet: Egzaminy Prawnicze Ministerstwa Sprawiedliwości 2020. Tom 1–3, 2019 r.
- Aplikacja od ogółu do szczegółu. Akty normatywne w pigułce, A. Heliosz, 11. wyd. 2020 r.
- Umowy gospodarcze w przykładach i wzorach, A. Kurczuk-Samodulska, K. Kuszlewicz, 5. wyd. 2019 r.
- Prawo gospodarcze i spółek, dr J. Ablewicz, K. Czajkowska-Matosiuk, 4. wyd. 2018 r.
- Apelacje z prawa gospodarczego na przykładach i wzorach, J. Gręndzińska, M. Rydlichowski, dr D. Wetoszka, 2. wyd. 2018 r.
- Pozwy z prawa gospodarczego na przykładach i wzorach, J. Gręndzińska, M. Rydlichowski, dr D. Wetoszka, 2. wyd. 2018 r.
- Prawo gospodarcze. Podręcznik dla aplikantów, dr D. Wetoszka, 2018 r.
- Kodeks spółek handlowych. Orzecznictwo Aplikanta, 7. wyd. 2019 r.
- Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. prof. Z. Zwara, 3. wyd. 2020 r.
- EDYCJA handlowa. Kodeks spółek handlowych. Krajowy Rejestr Sądowy. Prawo upadłościowe. 10 innych aktów prawnych, 32. wyd. 2020 r.
- System Oznaczeń Kodeksowych, czyli jak pracować z kodeksami i pisać pisma procesowe, 2. wyd. 2019 r.
