Zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.) prowadzenie obrad rady gminy należy do zadań przewodniczącego rady. Prowadzenie obrad obejmuje m.in.: otwarcie i zamknięcie sesji rady, stwierdzenie prawomocności obrad, otwarcie i zamknięcie dyskusji nad kolejnymi punktami porządku obrad, udzielanie i odbieranie głosu, przeprowadzanie głosowań (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 sierpnia 2013 r., sygn. II OSK 1458/13, ONSAiWSA 2015/ 1/11). Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W razie nieobecności przewodniczącego i niewyznaczenia wiceprzewodniczącego, zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.
Przykład:
Załóżmy, że rada gminy ma tylko jednego wiceprzewodniczącego (zgodnie z art. 19 ust. 1 u.s.g. może mieć od jednego do trzech wiceprzewodniczących), a przewodniczący rady jest nieobecny i nie wyznaczył wiceprzewodniczącego do wykonywania swoich zadań. W tej sytuacji jedyny wiceprzewodniczący przejmuje z mocy prawa, podczas nieobecności przewodniczącego, wszystkie jego zadania.
Nie ma przy tym znaczenia, czy przyczyna nieobecności ma charakter obiektywny (np. siła wyższa) czy subiektywny (nieobecność zawiniona przez przewodniczącego). Gdyby jednak przewodniczący był na sali obrad, to ten wiceprzewodniczący nie mógłby prowadzić zamiast niego obrad rady (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z 20 października 2016 r., sygn. II SA/Go 404/16, LEX nr 2150942).
Skutki odwołania lub rezygnacji
W myśl art. 19 ust. 4 u.s.g. odwołanie przewodniczącego (wiceprzewodniczącego) może nastąpić na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy. Potrzebna jest do tego uchwała rady, podjęta bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Bezwzględna większość głosów oznacza co najmniej o jeden głos więcej od sumy pozostałych ważnie oddanych głosów, to znaczy przeciwnych i wstrzymujących się (por. np. wyrok WSA w Poznaniu z 11 maja 2011 r., sygn. II SA/Po 188/11, LEX nr 795690). W wyroku WSA w Krakowie z 13 lutego 2017 r. (sygn. III SA/Kr 1700/16, LEX nr 2226399) zwrócono uwagę, że nie ma podstaw prawnych, aby po prawidłowym zwołaniu sesji przez przewodniczącego rady oraz podjęciu przez radę skutecznej uchwały o odwołaniu przewodniczącego, dalsze prowadzenie obrad rady można było powierzyć innej osobie niż wiceprzewodniczący.
Przykład:
Załóżmy, że na sesji rady gminy podjęto, zgodnie z wymaganiami określonymi w u.s.g., uchwałę o odwołaniu przewodniczącego. Następnym punktem porządku obrad miał być wybór nowego przewodniczącego. Gdyby jednak wszyscy wiceprzewodniczący byli nieobecni, nie można byłoby kontynuować obrad. Tak byłoby także w przypadku, gdyby rada nadal miała kworum do głosowania nad wyborem nowego przewodniczącego. Radni nie mogliby realizować porządku obrad i wybrać nowego przewodniczącego.
Utraty funkcji przez przewodniczącego (wiceprzewodniczącego) nie powoduje natomiast samo złożenie przez niego rezygnacji. Zgodnie z art. 19 ust. 5 u.s.g. w przypadku rezygnacji przewodniczącego (wiceprzewodniczącego) rada podejmuje uchwałę w sprawie przyjęcia tej rezygnacji, nie później niż w ciągu miesiąca od dnia złożenia rezygnacji. Niepodjęcie tej uchwały, w ciągu miesiąca od dnia złożenia rezygnacji przewodniczącego (wiceprzewodniczącego), jest równoznaczne z przyjęciem rezygnacji przez radę gminy, z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym powinna być podjęta ta uchwała (art. 19 ust. 6 u.s.g.).
Podkreśla się, że do czasu przyjęcia rezygnacji przewodniczącego przez radę gminy ma on nadal kompetencje do prowadzenia obrad, gdyż samo złożenie oświadczenia o rezygnacji z funkcji przewodniczącego nie powoduje utraty tej funkcji (por. np. wyrok WSA w Kielcach z 10 maja 2017 r., sygn. II SA/Ke 187/17, LEX nr 2297669).
Uprawnienia najstarszego radnego
W art. 19 ust. 7 u.s.g. przyjęto, że w przypadku:
- odwołania lub przyjęcia rezygnacji przewodniczącego i wiceprzewodniczących oraz
- niewybrania w ich miejsce osób do pełnienia tych funkcji w terminie 30 dni od dnia przyjęcia rezygnacji albo od dnia odwołania,
sesję rady gminy – w celu wyboru przewodniczącego –zwołuje wojewoda. Sesja zwoływana jest wówczas na dzień przypadający w ciągu 7 dni po upływie tego 30-dniowego terminu. Do czasu wyboru przewodniczącego, prowadzi ją najstarszy wiekiem radny obecny na sesji, który wyraził zgodę na prowadzenie sesji (art. 19 ust. 8 u.s.g.).
Wraz z art. 20 ust. 2c u.s.g. (przewidującym, że pierwszą sesję nowo wybranej rady gminy, do czasu wyboru przewodniczącego, prowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na sesji) są to jedyne regulacje przyznające uprawnienie do prowadzenia sesji najstarszemu wiekiem radnemu obecnemu na sesji, który nie jest przewodniczącym ani wiceprzewodniczącym rady. Podkreśla się, że tej szczególnej kompetencji najstarszego radnego nie można domniemywać i stosować w okolicznościach niewskazanych przez ustawodawcę (por. wyrok NSA z 13 lipca 2017 r., sygn. II OSK 1215/17, LEX nr 2354945).
Ważność podjętych uchwał
W wyroku WSA w Krakowie z 6 listopada 2007 r. (sygn. III SA/Kr 784/07, LEX nr 340471) przyjęto, że uchwała rady gminy podjęta w głosowaniu, któremu przewodniczyła osoba nieuprawniona, jest nieważna. Podnosi się jednak także, że choć ustawodawca określił kolejność w jakiej wiceprzewodniczący powinni prowadzić sesję rady (posługując się kryterium wieku), to nie sposób przyjąć, że niezachowanie tej kolejności powoduje nieważność uchwał podjętych na sesji rady (por. np. wyrok WSA w Gliwicach z 21 stycznia 2013 r., sygn. II SA/Gl 900/12, LEX nr 1296147).
W wyroku WSA w Kielcach z 23 maja 2018 r. (sygn. II SA/Ke 254/18, LEX nr 2501897) przyjęto, że stwierdzenie nieważności uchwały o wyborze przewodniczącego rady nie może powodować automatycznie, że wszystkie uchwały podjęte na sesji prowadzonej przez tego przewodniczącego podlegają unieważnieniu. Stwierdzenie nieważności uchwały działa z mocą wsteczną od chwili jej podjęcia. Nie może to jednak powodować automatyzmu w ocenie zgodności z prawem uchwał podjętych w czasie, zanim doszło do stwierdzenia tej nieważności.
Autorka jest radcą prawnym
podstawa prawna: art. 19-20 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2019 r. poz. 506 ze zm.)
