Między grozą wojny a upojeniem nowoczesnością

Ekspozycja „Czas przełomu" w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie to barwna panorama awangardowej sztuki Europy Środkowej.

Aktualizacja: 13.05.2019 19:04 Publikacja: 13.05.2019 18:18

Tytus Czyżewski, Klucz wiolinowy" 1921

Tytus Czyżewski, Klucz wiolinowy" 1921

Foto: Muzeum Sztuki w Łodzi

170 prac artystów z Polski, Czech, Słowacji, Serbii, Rumunii, Chorwacji i Węgier pokazuje, że rodzące się na Zachodzie na początku XX wieku nowe nurty radykalnie zmieniające sztukę współczesną błyskawicznie się rozprzestrzeniały. A indywidualności spotkać można wszędzie.

– Jest to opowieść o zmianach w sztuce środkowej Europy w latach 1908–1928 – mówi Karolina Wójcik, koordynator pokazu. – Wyraźną cezurą tych dwóch dekad jest rok 1918. Początkowo awangardowe rozwiązania oscylują wokół kubizmu, ale także rosną niepokoje związane ze zbliżającą się wojną i rewolucją. Natomiast po 1918 roku, gdy zaczynają się kształtować nowe państwa powstałe po I wojnie, pojawia się nowe spojrzenie na sztukę. Artyści z energią patrzą w przyszłość, nie oglądając się na to, co działo się wcześniej. Rok 1928 kładzie kres optymistycznym nadziejom wraz z wielkim kryzysem, który dotknął Europy i Ameryki, a w latach 30. z zagrożeniem wojną po dojściu do władzy nazistów.

Projekt powstał we współpracy Polski, Słowacji, Czech i Węgier i w tych czterech krajach jest prezentowany. Każda z ekspozycji ma podobną konstrukcję, ale każda przedstawia inny zestaw dzieł.

W Krakowie w świat awangardy wprowadza nas nie tylko indywidualista Witkacy, ale również przedstawiciele kubizmu, którego wpływy szczególnie silnie ujawniły się w twórczości praskiej Grupy Artystów Plastyków.

Wybuch I wojny światowej przerwał czysto artystyczne spory. Wielu twórców trafiło na front, doświadczając traumatycznych przeżyć. Ich skutkiem były apokaliptyczne wizje, np. „Potwory wojny" namalowane przez Czecha Antona Jasuscha.

Ekspresjonizm stał się wówczas międzynarodowym nurtem. Po 1918 roku w sztuce Europy Środkowej wypierają go oraz kubizm konstruktywizm i abstrakcja. Artystów fascynuje też szybko rozwijająca się cywilizacja miejska. Jedni dają się porwać dynamice „miasta i maszyny", inni ostrzegają przed unifikacją i wyobcowaniem.

Na wystawie obok dzieł sztuki znalazł się także wyjątkowy wybór unikatowych czasopism awangardowych. Od jednodniówki polskich futurystów „Nuż w bżuhu" po międzynarodowy „Blok", wydawany w Warszawie.

A w finale pojawia się ostrzegawczo replika okładki Teresy Żarnowerówny do poematu „Europa" Anatola Sterna z końca lat 20. Fotomontaż zdjęć niemieckiej defilady i scen kabaretowych podszyty jest grozą rosnącego nacjonalizmu.

170 prac artystów z Polski, Czech, Słowacji, Serbii, Rumunii, Chorwacji i Węgier pokazuje, że rodzące się na Zachodzie na początku XX wieku nowe nurty radykalnie zmieniające sztukę współczesną błyskawicznie się rozprzestrzeniały. A indywidualności spotkać można wszędzie.

– Jest to opowieść o zmianach w sztuce środkowej Europy w latach 1908–1928 – mówi Karolina Wójcik, koordynator pokazu. – Wyraźną cezurą tych dwóch dekad jest rok 1918. Początkowo awangardowe rozwiązania oscylują wokół kubizmu, ale także rosną niepokoje związane ze zbliżającą się wojną i rewolucją. Natomiast po 1918 roku, gdy zaczynają się kształtować nowe państwa powstałe po I wojnie, pojawia się nowe spojrzenie na sztukę. Artyści z energią patrzą w przyszłość, nie oglądając się na to, co działo się wcześniej. Rok 1928 kładzie kres optymistycznym nadziejom wraz z wielkim kryzysem, który dotknął Europy i Ameryki, a w latach 30. z zagrożeniem wojną po dojściu do władzy nazistów.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Sztuka
Omenaa Mensah i polskie artystki tworzą nowy rozdział Biennale na Malcie
Rzeźba
Rzeźby, które przeczą prawom grawitacji. Wystawa w Centrum Olimpijskim PKOl
Rzeźba
Trzy skradzione XVI-wieczne alabastrowe rzeźby powróciły do kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
Rzeźba
Nagroda Europa Nostra 2023 za konserwację Ołtarza Wita Stwosza
Materiał Promocyjny
Dlaczego warto mieć AI w telewizorze
Rzeźba
Tony Cragg, światowy wizjoner rzeźby, na dwóch wystawach w Polsce