Istotna merytorycznego orzekania przez sądy pierwszej instancji polega na tym, że w przypadkach gdy w sprawie doszło do naruszenia prawa materialnego albo zachodzi sytuacja dająca podstawy do stwierdzenia nieważności sąd może obecnie zobowiązać organ administracji do wydania w określonym terminie decyzji lub postanowienia wskazując mu sposób załatwienia lub rozstrzygnięcia sprawy. Wyjątkiem są sytuacje tzw. rozstrzygnięć uznaniowych w postępowaniu administracyjnym np. rozłożenie na raty zaległości podatkowej czy umorzenie jakiejś należności administracyjnej. Przy czym należy podkreślić, że sąd nie załatwia sprawy za urzędników. Wskazuje im tylko dokładnie to co mają zrobić.