Pojęcie zbiórki publicznej zawiera ustawa z 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych. Jest nią zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w miejscu publicznym na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz na cele religijne, a miejsca publiczne to miejsca ogólnodostępne, w szczególności ulice, place, parki i cmentarze. Zbiórką publiczną nie jest jednak zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze:
- na cele religijne, na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywa się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony;
- w drodze loterii pieniężnych i fantowych;
- wśród grona osób znanych osobiście przeprowadzającym zbiórkę;
- wśród młodzieży szkolnej na terenach szkolnych, odbywające się na podstawie pozwolenia władz szkolnych;
- w ramach zbiórek koleżeńskich odbywających się w: lokalu urzędu publicznego na podstawie pozwolenia kierownika urzędu, lub innym zakładzie pracy.
Aby można było mówić o zbiórce publicznej, muszą być zatem jednocześnie spełnione cztery warunki: (1) pieniądze lub rzeczy (2) zbierane są przez organizatorów zbiórki (3) w miejscach publicznych (4) na cele publiczne lub religijne.
Ustawa o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych nie określa precyzyjnie pojęcia miejsca publicznego. Żaden inny przepis także nie zawiera definicji tego pojęcia, a jego doprecyzowanie jest niezbędne ze względu na konieczność spełnienia wymogów przewidzianych dla zbiórki publicznej określonych w tej ustawie, jeśli zbiórka jest publiczną w jej rozumieniu.
W piśmiennictwie wskazuje się, że miejsce publiczne to ogólnie dostępne, do którego wstęp ma każdy bez ograniczeń (np. sklep, klatka schodowa budynku mieszkalnego, choćby dostęp do niego był ograniczony przez domofon) z wyjątkiem zamkniętych pomieszczeń, do których dostęp mają wyłącznie indywidualnie oznaczone osoby (np. właściciele lub najemcy mieszkań), a także miejsce wymagające posiadania określonej karty wstępu, takiej jak bilet lub zaproszenie (np. kino, tramwaj, stadion sportowy).
Dostępne miejsce
Za prowadzenie zbiórki w miejscu publicznym uznaje się także „domokrążne zbieranie od domu do domu".
Jednoznacznie miejsce publiczne określił Sąd Najwyższy w wyroku z 9 listopada 1971 r., V KRN 219/71 (wciąż aktualnym), w którym stwierdził, że jest to każde miejsce dostępne dla nieokreślonej liczby osób. Co ważne, to, że dostęp do takiego miejsca może być ograniczony czasowo lub fizycznie (np. drzwi, brama) lub poprzez konieczność spełnienia innego wymogu (np. nabycie biletu wstępu) nie powoduje, iż miejsce to przestaje być publiczne.
Szczegółowe uregulowanie prowadzenia zbiórek publicznych było konieczne, ponieważ zebrane w ten sposób pieniądze i rzeczy nie są ewidencjonowane. Z tego powodu zarówno informacje o darowanych pieniądzach i rzeczach, jak i o darczyńcach nie mogą być weryfikowane przez organy kontroli skarbowej.
To dlatego tak ważne jest ustalenie, czy zbiórka jest publiczną, o której mowa w powołanej na początku tekstu ustawie. W praktyce powstaje dużo wątpliwości.
W święta się nie liczy
Jeśli chodzi o zbiórki na cele religijne, przepisy dotyczące zbiórek publicznych stosuje się do zbierania ofiar poza kościołami, kaplicami lub klasztorami. Nie jest już jednak zbiórka publiczną, jeśli gotówka lub dary rzeczowe są przekazywane na te cele na terenie kościołów, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych na danym obszarze oraz w sposób zwykle tam praktykowany. Publiczną nie jest zatem zbiórka prowadzona wyłącznie na terenie należącym do kościoła lub wspólnoty zakonnej.
Podobnie, ze względu na przyjęte zwyczaje lub tradycje, nie jest zbiórką publiczną organizowana przed lub w czasie świąt Bożego Narodzenia czy w czasie Wielkiego Postu poprzedzającego święta Wielkanocy.
Zbiórką publiczną nie jest także zbiórka organizowana w zamkniętym gronie – w miejscu pracy, tylko wśród pracowników albo w szkole tylko wśród uczniów i nauczycieli.
Jeśli jednak zbiórka na terenie szkoły organizowana jest w okresie wakacji, ferii lub innej przerwy w nauce, a darczyńcami są mieszkańcy, czyli nieograniczona liczba osób, jest to zbiórka publiczna, w której należy spełnić wymogi wynikające z ustawy.
Tak samo zbiórką publiczną jest zbiórka prowadzona w miejscu pracy, jeśli uczestniczy w niej nie tylko zamknięte grono osób (np. petenci, klienci, współpracownicy, kontrahenci).
Na balu c harytatywnym
Skoro jedną z cech zbiórki publicznej jest brak ewidencji zebranych pieniędzy i darów oraz darczyńców, to nie jest nią żadna z form zbierania ofiar, która pozostawia ślad przepływu gotówki i rzeczy od darczyńców do zbierających. Z tego powodu zbiórką publiczną nie są przelewy (w tym stałe zlecenia) i wpłaty dokonywane na rachunki bankowe jej organizatorów, płatne e-maile lub esemesywysyłane na ich wezwanie, pieniądze i rzeczy przekazywane im przy użyciu platform wirtualnych oraz apele o ich darowanie lub wysyłanie płatnych e-maili i esemesów ogłaszane w mediach lub przy pomocy środków komunikacji elektronicznej. Z tego samego powodu zbiórką publiczną nie jest sprzedaż prowadzona w formie aukcji, na balu charytatywnym lub w trakcie imprezy masowej – skoro przedmioty są zbywane odpłatnie, będą miały zastosowanie przepisy o sprzedaży. W takim przypadku podmioty dokonujące sprzedaży są zobowiązane do prowadzenia odpłatnej działalności pożytku publicznego albo działalności gospodarczej.
Natomiast w przypadku tak zwanych cegiełek lub gadżetów (np. pamiątek) ustalenie, czy jest to zbiórka publiczna zależy od tego, czy są one wydawane darczyńcom jedynie jako podziękowanie za przekazane pieniądze i rzeczy, a zatem nie mają realnej wartości, czy też mają jakąś wartość, przez co ich nabycie jest sprzedażą.
W pierwszym przypadku jest to zbiórka publiczna, w drugim – sprzedaż. Podmiot dokonujący tej sprzedaży powinien ją prowadzić w ramach działalności odpłatnej albo gospodarczej. Tak samo należy traktować sprzedaż biletów na przedstawienie lub koncert.
Autorka jest radcą prawnym, prowadzi kancelarię w Poznaniu
Teksty do cyklu przygotowywane są we współpracy z Centrum Pro Bono
