RPO i HFPC krytykują projekt reformy Kodeksu karnego

Rzecznik Praw Obywatelskich i Helsińska Fundacja Praw Człowieka skrytykowały najnowszy projekt kompleksowej reformy Kodeksu karnego autorstwa Ministerstwa Sprawiedliwości.

Publikacja: 20.02.2019 10:43

Zbigniew Ziobro

Zbigniew Ziobro

Foto: Fotorzepa, Jerzy Dudek

W styczniu 2019 r. resort sprawiedliwości ogłosił projekt kompleksowej reformy Kodeksu karnego. Zakłada on m.in. wprowadzenie kary bezwzględnego dożywocia, bez możliwości warunkowego zwolnienia. Taką karę sądy musiałyby obligatoryjnie orzekać wobec osób wcześniej skazanych na dożywocie albo na 20 i więcej lat pozbawienia wolności, które dopuściły się kolejnego przestępstwa, a za nie orzeczono dożywocie.

Czytaj także: Projekt reformy Kodeksu karnego - co zmienia

Ponadto system kar pozbawienia wolności zostałby zmieniony. Dziś sądy mogą orzekać za najpoważniejsze przestępstwa kary: do 15 lat, osobną karę 25 lat oraz dożywocie. Po zmianach kary te można byłoby orzekać w wysokości: do 30 lat pozbawienia wolności. Wymiar kar byłby elastyczny - sądy miałyby możliwość skazywania na kary np. 17, 23, czy 28 lat.

Projekt podwyższałby też górne granice kar za najgroźniejsze przestępstwa – z 15 do 20 lat (np. za udział w gangu, rozbój z użyciem broni, porwanie dla okupu, handel ludźmi). Do 10 lat groziłoby za kradzież pieniędzy z cudzego konta bankowego lub użycie skradzionej karty płatniczej.

Przewiduje się również nowe typy przestępstwa, w tym m.in. przygotowania do zabójstwa (kara od 2 do 15 lat pozbawienia wolności), przyjęcia zlecenia zabójstwa (od 2 do 15 lat), uchylania się od naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem (od 3 miesięcy do 5 lat - dziś grozi za to jedynie egzekucja komornicza) czy kradzieży tablic rejestracyjnych (kara od miesiąca do 5 lat więzienia - dziś to tylko wykroczenie).

Statut Rzymski Międzynarodowego Trybunału Karnego

W przedstawionej Ministerstwu Sprawiedliwości opinii dotyczącej projektu Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwróciła uwagę na brak empirycznych dowodów wskazujących na konieczność zaostrzenie kar za poszczególne przestępstwa. - Od lat mamy do czynienia w Polsce ze znacznym spadkiem liczby przestępstw. Do tego dochodzą rekordowo wysokie wyniki badań opinii społecznych dotyczące poczucia bezpieczeństwa. Co więcej, systematycznie rośnie średnia długość kary pozbawienia wolności wykonywana w polskim systemie penitencjarnym – wskazuje Marcin Wolny, prawnik HFPC. - Proponowane zmiany spowodują wzrost zaludnienia jednostek penitencjarnych, a także pozwolą na łatwiejsze stosowanie tymczasowego aresztowania. Pociągnie to za sobą znaczne koszty finansowe, jak i społeczne, chociażby konieczność mierzenia się z problemami dotykającymi osoby pozbawione wolności przez długi czas – dodaje Wolny.

Dodatkowo HFPC krytycznie odnosi się do zmian w systemie odpowiedzialności nieletnich. Projekt Ministerstwa znacząco poszerza możliwość pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności karnej, na tych samych zasad co osobę dorosłą. Zdaniem HFPC, rozwiązania to odbiega od dotychczasowej filozofii, na której oparte było postępowanie w sprawach nieletnich. Dodatkowo stoi w sprzeczności z rekomendacjami Komitetu Praw Dziecka, który od lat zaleca Państwom – Stronom Konwencji o Prawach Dziecka odejście od systemu, w którym obowiązują dwie granice wieku dla odpowiedzialności karnej dzieci.

Ponadto HFPC obszernie odniosła się do pomysłu wprowadzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, bez możliwości warunkowego przedterminowego zwolnienia. Zwróciła uwagę, że tego rodzaju ideę, w stosunku do niektórych sprawców przestępstw, można stosować już na gruncie obowiązującego prawa, nie udzielając tym osobom takiego zwolnienia.

- Na pomysł ten trzeba również patrzeć od strony praktycznej. Odebranie możliwości warunkowego przedterminowego zwolnienia, zabiera Służbie Więziennej jakąkolwiek szansę wpływu na postawę osoby pozbawionej wolności. W skrajnych wypadkach może to odbić się nawet na zagrożeniu dla bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej – wskazuje Marcin Wolny. - Nawet Statut Rzymski Międzynarodowego Trybunału Karnego, a więc instytucji powołanej do sądzenia osób oskarżonych o ludobójstwo, zawiera przepisy nakazujące badać zasadność dalszej detencji osoby skazanej po odbyciu przez nią 25 lat – dodaje prawnik HFPC.

Wyższe koszty utrzymania systemu więziennictwa

Swoje uwagi do projektu przedstawił też Rzecznik Praw Obywatelskich. W jego ocenie zakaz orzekania warunkowego zwolnienia wobec osoby powtórnie skazanej na dożywocie jest sprzeczny z celami kary pozbawienia wolności, zawartymi w Kodeksie karnym wykonawczym. Jest to bowiem środek o charakterze eliminacyjnym, pozbawia skazanego nadziei i czyni bezcelowymi dążenie do rehabilitacji społecznej i edukację skazanego.

Ponadto rozwiązanie to jest niezgodne ze standardami międzynarodowymi, w szczególności orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Jedną z podstawowych konsekwencji projektu jest całkowita zmiana filozofii systemu kar. Dotychczasowa kara do 25 lat pozbawienia wolności straci rację bytu, a czyny zagrożone dotychczasowymi karami mają być zagrożone karą do 30 lat. Wyższa górna granica spowoduje, że średnia wysokość zasądzanej kary automatycznie ulegnie podwyższeniu. Możliwość orzeczenia kar pomiędzy 15 i 25 latami oraz pomiędzy 25 i 30 latami to istotne rozszerzenie zakresu stosowania kary pozbawienia wolności. - Przyczynić się to może w szczególności do przedłużenia okresu pobytu w zakładach karnych osób skazanych – wskazuje Adam Bodnar.

Zmiany prowadzą do znacznego zwiększenia represyjności prawa karnego przy jednoczesnym ograniczeniu swobody orzeczniczej. - Stanowi to niebezpieczny i niepożądany w demokratycznym państwie prawa kierunek zmian. Prowadzi bowiem do zwiększania wpływu władzy wykonawczej i ustawodawczej na działanie władzy sądowniczej. Prawo karne staje się w takiej sytuacji instrumentem represji wobec obywateli, nie zaś środkiem wymierzania sprawiedliwości - wskazuje RPO.

Podobnie jak HFPC, także RPO zwraca uwagę, że zaostrzenie polityki karnej nie znajduje uzasadnienia w świetle danych statystycznych zbieranych przez policję. Wynika z nich, że przynajmniej od 10 lat przestępczość w Polsce systematycznie spada.

Co więcej, w opinii RPO, nie bez znaczenia pozostaje też fakt, że proponowane zmiany doprowadzą do zwiększenia liczby więźniów przebywających w zakładach karnych, co z kolei podwyższy koszty utrzymania całego systemu więziennictwa.

W styczniu 2019 r. resort sprawiedliwości ogłosił projekt kompleksowej reformy Kodeksu karnego. Zakłada on m.in. wprowadzenie kary bezwzględnego dożywocia, bez możliwości warunkowego zwolnienia. Taką karę sądy musiałyby obligatoryjnie orzekać wobec osób wcześniej skazanych na dożywocie albo na 20 i więcej lat pozbawienia wolności, które dopuściły się kolejnego przestępstwa, a za nie orzeczono dożywocie.

Czytaj także: Projekt reformy Kodeksu karnego - co zmienia

Pozostało 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe