Co istotne, finansowanie składek dla niań, które wykonują pracę na podstawie umów uaktywniających zawartych przed 1 stycznia 2018 r. pozostaje bez zmian.
Nie zmieniają się także zasady, na jakich zgłasza się nianię do ubezpieczeń i rozlicza składki na jej ubezpieczenia. Są takie same niezależnie od tego, kiedy umowa z nianią została zawarta.
Na umowie skorzysta i niania i rodzice
Zatrudnienie niani na podstawie umowy uaktywniającej, czyli umowy zlecenia z osobą fizyczną sprawującą opiekę nad dziećmi, nie jest trudne. Jest natomiast korzystne finansowo zarówno dla rodziców, jak i opiekunki. Oficjalnym płatnikiem składek jest jeden z rodziców dziecka, ale w praktyce składki na ubezpieczenia niań finansuje budżet państwa.
Niania zostanie bowiem objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnym, rentowymi i wypadkowym) oraz ubezpieczeniem zdrowotnym – jeżeli opieka nad dzieckiem jest jej jedyną pracą. Jeżeli jednocześnie pracuje na cały etat, zostanie objęta tylko ubezpieczeniem zdrowotnym. Ubezpieczenie chorobowe jest dla niani dobrowolne. Jeśli zgłosi chęć opłacania składek na to ubezpieczenie, rodzic powinien potrącać jej tę składkę z pensji i odprowadzać do ZUS.
Ważne! Budżet państwa finansuje składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne za nianię tylko od tej części jej pensji, która nie przekracza minimalnego wynagrodzenia. W przypadku umów uaktywniających zawartych od 1 stycznia 2018 r. budżet państwa sfinansuje składki od tej części pensji, która nie jest wyższa niż 50 proc. minimalnego wynagrodzenia. Jeśli niania zarabia więcej niż minimalne wynagrodzenie, nadwyżkę rozlicza i opłaca rodzic.
Kiedy budżet państwa sfinansuje składki za nianię?
Tylko wtedy, gdy dziecko ukończyło 20 tygodni i nie jest w żłobku, klubie dziecięcym ani pod opieką dziennego opiekuna. Rodzice zaś pracują na podstawie umowy o pracę lub na podstawie umowy cywilnoprawnej, która stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych (czyli umowie agencyjnej, umowie zlecenia, umowie o świadczenie usług). Mogą także prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą lub działalność rolniczą (z wyjątkiem osoby, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik).
Ważne! Budżet państwa nie będzie płacił składek za nianię, jeżeli dzieckiem opiekuje się zawodowa rodzina zastępcza albo rodzic pobiera zasiłek macierzyński lub przebywa na urlopie wychowawczym.
Składki za nianię są opłacane przez budżet państwa najdłużej do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3 lata (ewentualnie 4 lata, jeżeli nie można zapewnić dziecku opieki przedszkolnej). Rok szkolny trwa od 1 września do 31 sierpnia następnego roku.
Nianią nie może być osoba niepełnoletnia ani żaden z rodziców. Jednak członkowie rodziny wcale nie są wykluczeni z takiej formy zatrudnienia, bo umowę można zawrzeć np. z babcią, dziadkiem czy inną spokrewnioną osobą.
Co w umowie
Do umowy uaktywniającej stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, dlatego musi ona określać takie elementy jak:
- strony umowy;
- cel i przedmiot umowy;
- czas i miejsce sprawowania opieki;
- liczbę dzieci powierzonych opiece;
- obowiązki niani;
- wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;
- czas, na jaki umowa została zawarta;
- warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Jak zgłosić nianię do ZUS
Rodzic lub opiekun dziecka, który podpisał umowę z nianią musi zgłosić jej zatrudnienie do ZUS w ciągu 7 dni.
Najpierw jednak zgłasza siebie jako płatnika składek – w tym celu wypełnia formularz ZUS ZFA i przekazuje go do ZUS. Jeśli prowadzi działalność i już składał taki formularz, nie musi go składać ponownie.
Następnie zgłasza nianię jako osobę ubezpieczoną. Jeśli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu, to płatnik - rodzic wypełnia formularz ZUS ZUA, a jeśli tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu – formularz ZUS ZZA.
W formularzu trzeba wpisać kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30. Formularze można otrzymać w dowolnej placówce ZUS lub pobrać ze strony ZUS. Dokumenty pomoże wypełnić pracownik sali obsługi klientów ZUS.
Jak rozliczać składki za nianię
Jeśli niania zarabia minimalne wynagrodzenie lub niższe, a dla umów uaktywniających zawartych od 1 stycznia 2018 r. - połowę minimalnego wynagrodzenia albo mniej:
- należy wypełnić i złożyć w ZUS deklarację ZUS DRA oraz raport miesięczny ZUS RCA (jeśli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) albo raport miesięczny ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu).
W raporcie ZUS RCA lub ZUS RZA wpisać trzeba kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30.
Jeśli niania zarabia więcej, niż wynosi minimalne wynagrodzenie, a dla umów uaktywniających zawartych od 1 stycznia 2018 r. - niż połowa minimalnego wynagrodzenia, należy wypełnić i złożyć w ZUS:
- deklarację ZUS DRA oraz raport miesięczny ZUS RCA (jeśli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) albo ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu) - w tym raporcie wpisuje się kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 30. Rozlicza się w nim składki od części wynagrodzenia niani równej minimalnemu wynagrodzeniu;
- raport miesięczny ZUS RCA (jeśli niania podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu) albo ZUS RZA (jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu) - w tym raporcie wpisać trzeba kod tytułu ubezpieczenia, który zaczyna się od cyfr 04 31. Rozlicza się w nim składki od części pensji niani ponad minimalne wynagrodzenie. Składki te współfinansują płatnik (rodzi) i niania.
Przykład
Niania, pani Ala, podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. W styczniu 2016 r. zarobiła 2050 zł. Rodzic powinien złożyć za nią następujące dokumenty rozliczeniowe:
1. imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od cyfr 04 30 – od minimalnego wynagrodzenia 1850 zł,
2. imienny raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia zaczynającym się od cyfr 04 31 – od wynagrodzenia 200 zł (2050 zł minus 1850 zł),
3. deklarację rozliczeniową ZUS DRA z identyfikatorem 40 01 2016.
Gdy pensja opiekunki jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie, dokumenty rozliczeniowe składaj do ZUS co miesiąc, do 15. dnia następnego miesiąca (za miniony miesiąc).
Natomiast, jeśli pensja niani nie przekracza minimalnego wynagrodzenia, dokumenty składa się tylko raz. Chyba, że niania została zatrudniona w trakcie miesiąca - wtedy dokumenty składa się jeszcze za kolejny, pełny miesiąc.
W przypadku, gdy zmieni się pensja niani (do wysokości minimalnego wynagrodzenia) lub gdy niania pobierała za dany miesiąc np. zasiłek chorobowy, trzeba ponownie złożyć dokumenty.
Kiedy budżet płacić składki za nianię
Z chwilą wygaśnięcia lub rozwiązania umowy z nianią, np. z końcem roku szkolnego, w którym dziecko skończyło 3 lata, budżet państwa przestanie finansować składki za nianię.
Ale nie tylko. Także po 3 miesiącach od dnia, w którym rodzic stracił pracę lub poszedł na bezpłatny urlop, czy też przestał prowadzić działalność gospodarczą lub ją zawiesił, składki za nianię nie będą już pochodziły z publicznej kasy.
Co zrobić, gdy niania zachoruje?
- Jeśli niania wyraziła chęć podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i została przez nas zgłoszona do tego ubezpieczenia, może uzyskać zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne - informuje Iwona E. Kowalska, rzecznik regionalny ZUS Województwa Dolnośląskiego. - Należy jednak pamiętać o tym, że prawo do zasiłku chorobowego ma po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.
Nieco inaczej sytuacja wygląda, jeśli niania ulegnie wypadkowi w drodze do pracy i z pracy. Wówczas nabędzie prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego.
Niania otrzyma od lekarza zaświadczenie lekarskie, które osoby zatrudniające nianię, wraz z wypełnionym drukiem ZUS Z-3a, powinny złożyć w placówce ZUS.
