Brexit a wykonywanie orzeczeń sądowych

Dzięki niej powstała rozbudowana sieć norm umożliwiających wzajemne uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydawanych przez sądy państw członkowskich bez potrzeby przeprowadzania oddzielnej procedury mającej na celu stwierdzenie wykonalności orzeczenia pochodzącego z innego sądu państwa unijnego (tzw. procedura exequatur). Normy te ustalają też podstawy ustalenia sądy właściwego w danej sprawie oraz umożliwiają skuteczne poddanie sporu pod sąd innego państwa członkowskiego UE. Niewątpliwie przyjęcie rozwiązania o bezpośredniej wykonywalności orzeczeń stanowi rozwiązanie istotne dla rozwoju transgranicznej wymiany handlowej państw członkowskich oraz daje przedsiębiorcom poczucie stabilności, gdyż korzystne dla nich orzeczenie wydane przez przykładowo sąd państwa ich siedziby będzie mogło zostać wykonane w kraju siedziby ich kontrahenta.

Jak w takim wypadku wyglądają obecnie zasady wykonywania orzeczeń pochodzących z Wielkiej Brytanii w Polsce w związku z wyjściem tego państwa z UE?

Czytaj także: Wyrok ws. aborcji opublikowany w Dzienniku Ustaw. Przepis o przerwaniu ciąży traci moc 

Konieczność poszukiwania nowych rozwiązań

Nadejście nowego roku zakończyło w zupełności proces wychodzenia Wielkiej Brytanii (Zjednoczonego Królestwa) z Unii Europejskiej. Proces występowania ze struktur Unii Europejskiej został rozpoczęty notyfikacją złożoną przez Wielką Brytania na podstawie art. 50 TUE w dniu 29 marca 2017 r. Sam jednak proces ustalania zasad brexitu trwał kilka lat i do ostatniej chwili nie było wiadome na jakich zasadach będzie odbywała się współpraca byłego członka z pozostałymi członkami Unii. Formalnie Wielka Brytania opuściła Unię Europejską 31 stycznia 2020 r., jednak do 31 grudnia 2020 r. obowiązywał okres przejściowy. Oznaczało to, że w tym okresie we wzajemnych relacjach nadal znajdowały zastosowanie normy prawa unijnego, jednakże Wielka Brytania była już pozbawiona politycznego wpływu na funkcjonowanie UE.

Jednym z tematów szczególnie rozpalającym dyskusję środowisk prawniczych po obu stronach kanału La Manche była kwestia wzajemnego wykonywania orzeczeń wydawanych przez sądy Wielkiej Brytanii w krajach UE-27. Z oczywistych względów środowisko angielskie postulowało pełną uznawalność i wykonalność orzeczeń na warunkach jak najbardziej zbliżonych do dotychczasowych, co miało związek z bardzo rozbudowanym rynkiem usług prawniczych i preferencją poddawania niektórych sporów do rozpoznania przez sądy angielskie i według prawa angielskiego.

Narzędziem do osiągnięcia tego miało być przystąpienie Wielkiej Brytanii do Konwencji o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisana w Lugano w dniu 30 listopada 2007 r. Obecnie konwencja ta dotyczy stosunków pomiędzy Islandią, Norwegią i Szwajcarią a Unią Europejską. Co prawda Wielka Brytania rozpoczęła proces przystępowania do tej konwencji, jednakże do dzisiaj Unia Europejska nie wyraziła zgody na to, aby Wielka Brytania została stroną tejże konwencji.

Z dniem 1 stycznia 2021 r. zakończył się okres przejściowy we wzajemnych stosunkach pomiędzy Wielką Brytanią a pozostałymi państwami UE w związku z brexitem. W zasadzie dopiero w końcówce minionego roku, przedstawiciele Wielkiej Brytanii oraz UE ogłosili osiągnięcie wspólnego porozumienia co do treści umowy handlowej, która będzie regulowała przyszłe stosunki handlowe po finalizacji brexitu.

Dokument ten reguluje wiele ważkich kwestii w relacjach pomiędzy UE oraz Wielką Brytanią, w tym zasady wzajemnego obrotu gospodarczego oraz zniesienia ceł. Jednakże wbrew oczekiwaniom środowisk prawniczych po obu stronach, umowa milczy zupełnie na temat współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych, co zapewne miało związek z brakiem możliwości osiągnięcia porozumienia pomiędzy przedstawicielami obu stron.

Brak uregulowania współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych stwarza nowe wyzwania dla prawników zajmujących się transgranicznym obrotem prawnym.

Wzajemne wykonywanie orzeczeń do 31 grudnia 2020 r.

Dzień 31 grudnia 2020 r. był ostatnim dniem obowiązywania na terenie Wielkiej Brytanii Rozporządzenia 1215/2012 Bruksela I (wersja przekształcona). W związku z tym, zasada wzajemnej uznawalności i wykonywalności orzeczeń wydanych przez sądy w Wielkiej Brytanii w pozostałych państwach UE przestała mieć zastosowanie. Co w takim wypadku ze sprawami, w których postępowania zostały wszczęte, ale nie zostały zakończone lub wydany wyrok przez sąd angielski lub sąd państwa unijnego nie został wyegzekwowany przed tym dniem?

Kwestie intertemporalne są regulowane przez Umowę o wystąpieniu między UE a Wielką Brytanią, która weszła w życie 1 lutego 2020 r. Zgodnie z art. 67 (1) ww. umowy, do wszystkich postępowań sądowych wszczętych przed dniem 1 stycznia 2021 r. znajdą jeszcze zastosowanie regulacje prawa unijnego w zakresie wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych. Z kolei zgodnie z art. 67 (2) tej umowy, wszelkie wyroki wydane w sprawach, które swój bieg rozpoczęły przed 1 stycznia 2021 r. nadal będą podlegały wzajemnemu uznaniu bez potrzeby przeprowadzania odrębnej procedury i będą bezpośrednio wykonywalne w państwach UE.

Przykład: Miejscowo właściwy sąd w Birmingham wydał w dniu 10 stycznia 2021 r. wyrok, w którym nakazał zapłatę na rzecz angielskiego powoda przeciwko polskiej spółce z o.o. kwoty L100.000, zgodnie z żądaniem pozwu wniesionym w dniu 3 grudnia 2020 r.

Odpowiedź: Powyższy wyrok będzie egzekwowalny w Polsce dalej według zasad przewidzianych w Rozporządzeniu 1215/2012 Bruksela I, tj. bezpośrednio i bez potrzeby przeprowadzania oddzielnej procedury uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego.

Podsumowując, sprawy w których wniesiono pozew w Wielkiej Brytanii najpóźniej w dniu 31 stycznia 2020 r. korzystają z dobrodziejstwa wspólnego europejskiego systemu wykonywania orzeczeń, włącznie z ich egzekucją.

Postępowania w 2021 r. i w latach następnych

W toku procesu brexitu, Wielka Brytania ostatecznie przystąpiła do konwencji haskiej z 30 czerwca 2005 r. o umowach dotyczących właściwości sądu ze skutkiem od 1 stycznia 2021 r., której stroną jest także Unia Europejska. W związku z tym, konwencja znajdzie zastosowanie w sporach cywilnych i handlowych prowadzonych przez podmioty pochodzących z Wielkiej Brytanii i Polski. Konwencja ta przyznaję jurysdykcję sądowi państwa-sygnatariusza, jeżeli został on wskazany w ważnej umowie o jurysdykcję wyłączną.

Ponadto państwa stosujące konwencję muszą uznać i wykonać orzeczenie wydane przez wybrany przez strony sporu sąd. Mogą odroczyć wykonanie takiego orzeczenia, jeżeli jest ono przedmiotem zaskarżenia w państwa pochodzenia lub jeżeli nie upłynąć jeszcze termin na zastosowanie zwyczajnego środka zaskarżenia. W konwencji zostały także wskazane sytuację, w których można odmówić wykonywalności zagranicznego orzeczenia (gdy np. zostało ono uzyskane poprzez wprowadzenie danego sądu w błąd i uzyskanie następnie wyroku na skutek takiego oszustwa).

To może arbitraż?

Jak wynika z powyższej analizy, jeżeli strony nie zawarły ważnej umowy o jurysdykcję wyłączną oraz postępowanie zostało wszczęte po 31 grudnia 2020 r., to w takim wypadku konieczne będzie zastosowanie w obydwu przypadkach krajowych zasad uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń.

W przypadku niektórych relacji z kontrahentem brytyjskim warte rozważenia może być poddanie ewentualnych sporów pod arbitraż, gdyż Wielka Brytania jest dalej stroną konwencji nowojorskiej o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Uznanie i wykonanie wyroku sądu polubownego w niektórych przypadkach może być prostsze niż przejście przez procedurę uznania i wykonania zagranicznego wyroku sądu powszechnego.

Autorem jest Adrian Andrychowski adwokat w Zespole Transakcyjnym i Doradztwa Kontraktowego

Podstawa prawna:

Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Dz.U.UE.C.2019.66I.1)

Umowa o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej z jednej strony a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z drugiej