Średniowieczny gotyk od czasu oświecenia był we Francji pogardzany. Wiktor Hugo w wydanej w 1831 r., a osadzonej w średniowieczu powieści „Katedra Najświętszej Marii Panny z Paryża", pisał: „Mimo że katedra, starzejąc się, pozostała piękna (...) trudno się nie oburzyć na widok niezliczonych uszkodzeń i niezliczonych ran, które czas i człowiek zadawali tej czcigodnej budowli...".
Hugo stworzy historię o garbatym Quasimodo, którego przygarnął i uczynił dzwonnikiem archidiakon Notre Dame – Frollo – zakochany w Cygance Esmeraldzie. Powieść stała się synonimem walki z przesądami i nietolerancją.
Pierwszy francuski film oparty na dziele Hugo powstał w 1911 r. W amerykańskiej wersji z 1939 r. Esmeraldę zagrała Margareth O'Hara, a w 1997 r. Salma Hayek. W 1956 r. w roli Quasimodo wystąpił Anthony McQueen, a w 1982 r. – Anthony Hopkins. Historię adaptowano wielokrotnie dla młodych widzów. Nowa jest planowana na 2021 rok.
Powstał też głośny musical „Notre-Dame de Paris". Miał premierę w 1998 r. i jest grany na całym świecie. Paryska premiera rozsławiła Garou, który zaczął światową karierę od szlagieru „Belle" śpiewaną przez Quasimodo. Polską wersję można oglądać w Teatrze Muzycznym w Gdyni.
Notre Dame została też uwieczniona na obrazach (Paul Signac i Maximilien Luce). Koronację Napoleona na cesarza namalował Jacques-Louis David.