„Oficer i szpieg”. Polowania na różne czarownice

Korespondencja z Wenecji

– To dzisiaj jeden z największych mistrzów europejskiego kina – mówił o Romanie Polańskim na konferencji prasowej dyrektor weneckiego festiwalu Alberto Barbera, broniąc decyzji o umieszczeniu jego „Oficera i szpiega” w głównym konkursie.

– Nie umiem oddzielić sztuki od człowieka, który ją stworzył – ripostowała Lucrecia Martel, przewodnicząca tegorocznego jury. W odpowiedzi producent zagroził wycofaniem tytułu z festiwalu. Martel jednak oświadczyła, iż została źle zrozumiana: film obejrzy, uczciwie oceni, choć nie pójdzie na jego premierę i nie będzie „składać hołdu” Polańskiemu. Ale kontrowersje nie umilkły.

Dreyfus przypomniany

„Oficer i szpieg” to historia Alfreda Dreyfusa – francuskiego oficera żydowskiego pochodzenia, który w 1894 roku został na podstawie spreparowanych dowodów oskarżony o zdradę na rzecz Niemiec i skazany na dożywotni pobyt w więzieniu w Gujanie Francuskiej. Polański przyjął punkt widzenia pułkownika wywiadu Jacques’a Picquarta, który przez dziesięć lat wbrew rozkazom przełożonych walczył o uniewinnienie Dreyfusa.

Powstał solidny i ciekawy film o kłamstwie wykorzystywanym przez władzę. O grze na nastrojach antysemickich, o wzbudzaniu nienawiści w stosunku do mniejszości, o prawdzie i fałszu w polityce, ale też o sumieniu. Bo to ono nie pozwala Picquartowi wycofać się z walki o uniewinnienie człowieka niesłusznie skazanego i upokorzonego.

– Ta historia jest aktualna dzisiaj – w czasach polowań na czarownice obracających się przeciwko mniejszościom, paranoi na temat bezpieczeństwa, rozbuchanego wywiadu wymykającego się spod kontroli, kłamiących rządów i wściekłej, szukającej sensacji prasy – powiedział w jednym z wywiadów Polański, gdy półtora roku temu przystępował do zdjęć.

Kontrowersyjne słowa

Do Wenecji nie przyjechał, bo groziłyby mu aresztowanie i ekstradycja. W zamieszczonej zaś w pressbooku promocyjnej rozmowie z Pascalem Brucknerem sugerował, że sam znajduje się w podobnej sytuacji jak Dreyfus. „Widzę tę samą determinację w zaprzeczaniu faktom i skazywaniu mnie za czyny, których nie popełniłem”.

Pierwsze recenzje filmu to trzy, cztery gwiazdki na pięć możliwych, ale wielu krytyków ze zdziwieniem przyjmuje słowa reżysera. „Dreyfus nigdy nie był winny gwałtu na nieletniej” – pisze recenzent „Screenu”. „To porównanie jest okropne. Można dyskutować na temat amerykańskiego systemu prawnego, jednak dowody w sprawie Dreyfusa zostały sfabrykowane, podczas gdy Polański, zanim uciekł ze Stanów w 1977 roku, przyznał się do gwałtu na 13-letniej dziewczynie” – komentuje Xan Brooks z „Guardiana”. Mocno protestuje też przeciwko słowom Polańskiego recenzent „Indiewire”. Lepiej zatem oddzielić ten film od prywatnego życia artysty.

„Oficer i szpieg” jest bardzo sprawnie opowiedziany, świetne zdjęcia Pawła Edelmana podkreślają duszną atmosferę i mrok opowieści. Kilka scen – zwłaszcza wybuchającej na ulicach nienawiści o antysemickim podłożu – robi wrażenie. Porusza samotność w walce o prawdę Picquarta, który dopiero po latach mógł liczyć na wsparcie intelektualistów z Emilem Zolą na czele. To film ważny, wpisujący się w falę obrazów politycznych, które pojawiły się na festiwalu.

Inni reżyserzy pokazują wpływ polityki na życie zwyczajnych ludzi. Costa-Gavras, tegoroczny laureat nagrody Jaeger-Le-Coultre, film „Adults in the Room” zrealizował w swej ojczyźnie na podstawie książki Yanisa Warufakisa, byłego ministra finansów Grecji w rządzie Aleksisa Tsiprasa. To zapis spotkań europejskich gremiów – negocjacji, podczas których za zamkniętymi drzwiami politycy decydowali o losach nie tylko kraju pogrążonego w kryzysie, ale też jego obywateli. – Chciałem pokazać społeczeństwo w pułapce wielkiej polityki – stwierdził reżyser.

Saudyjska kobieta

Do swojego kraju wróciła też mieszkająca na co dzień w Los Angeles Haifaa al-Mansur. Opowiedziała o wykluczeniu, ale też i o próbie emancypowania się kobiet w Arabii Saudyjskiej. – Kobiety zaczynają u nas przekraczać bariery, poza które kiedyś nie wychodziły – mówiła reżyserka.