Karol Modzelewski: Polską rządzi Kaczyński

W związku ze śmiercią prof. Karola Modzelewskiego przypominamy rozmowę z grudnia 2015 roku.

Jest pan laureatem tegorocznej Nagrody im. Edwarda J. Wende. Doceniono pana za szczególne zasługi i dokonania w obronie idei państwa prawa, umacnianie demokracji i roli Polski w Europie, a także za wybitne osiągnięcia w działalności publicznej, społecznej i naukowej.

Prof. Karol Modzelewski, historyk, działacz opozycji w okresie PRL, senator I kadencji, kawaler Orderu Orła Białego: Czuje się z jednej strony zaszczycony, ale z drugiej dziwnie. Znałem, lubiłem i ceniłem Edwarda Wende . Trudno mi sobie wyobrazić przełożenie prywatnej relacji na coś publicznego.

Nagroda jest de facto za całokształt dokonań, ale też, jak wskazano w zgłoszeniu, m.in. za „wierność swoim ideałom".

Jak rozumiem, chodzi o upieranie się przy systemie wartości związanym z doświadczeniem solidarnościowej rewolucji 1980-81.

Czy był pan zaskoczony, kiedy prezydent Andrzej Duda w Dniu Dobroczynności dobrze wypowiadał się o pańskim przyjacielu Jacku Kuroniu, który również walczył o demokrację i próbował neutralizować nierówności społeczne.

Jacek Kuroń był bardzo wrażliwy społecznie. Jako minister pracy starał się łagodzić brutalną politykę względem uboższej części społeczeństwa, m.in. przez akcje charytatywne. Po latach bardzo krytycznie oceniał swoją działalność w tamtym rządzie. Ale ja czuję dyskomfort po wypowiedzi prezydenta, widząc, co czyni nowy establishment rządzący, którego zdyscyplinowaną częścią jest Andrzej Duda i pod presją tej dyscypliny podejmuje kroki, które dla Jacka Kuronia byłyby szalenie bulwersujące. Znałem Jacka jak mało kto, i obawiam się, że nie wypowiadałby się o prezydencie Dudzie w sposób umiarkowany.

Co pana bulwersuje w tym establishmencie?

Bulwersuje mnie bezceremonialność, z jaką są naruszane konstytucyjne reguły państwa prawnego. Faktyczna odmowa uznania legalnego wyboru trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego, odmowa stosowania się do innych orzeczeń Trybunału, odmowa ich publikacji, w sumie demonstracyjne niestosowanie się nowych władz do obowiązujących norm państwa prawnego. Podobnie jak Kuroń byłem w PRL kryminalistą.

Przesiedział pan wiele lat w więzieniu za działalność opozycyjną.

Przeszedłem przez trzy sprawy karne w Polsce Ludowej, odsiedziałem osiem i pół roku, doświadczyłem śledczych machlojek bezpieki i prokuratury oraz dyspozycyjności sądów, ale widziałem też próbę obrony sędziowskiej przyzwoitości.

Czego to pana nauczyło?

Od tamtych czasów ogromnie sobie cenię niezawisłość sądów i sędziów – dużo bardziej niż politycy, którzy niczego podobnego nie doświadczyli. Dlatego to co się teraz wyprawia z Trybunałem Konstytucyjnym jest dla mnie bulwersujące. Bulwersuje mnie także bezprecedensowe ułaskawienie Mariusza Kamińskiego – przed wydaniem prawomocnego wyroku. Kamiński i jego ludzie z pomocą fałszowania dokumentów wykreowali nieistniejące przestępstwo korupcyjne, a następnie usiłowali w nie wrobić wicepremiera Leppera. Wskutek ich nieudolności prowokacja się nie udała, co spowodowało upadek rządu PiS. Biorąc to pod uwagę, ułaskawienie Mariusza Kamińskiego jest ze strony Andrzeja Dudy aktem prawdziwej wspaniałomyślności.

Prezydent nie przyjmie ślubowania od trzech sędziów wybranych przez Sejm poprzedniej kadencji, ale przyjął je od tych wybranych przez nowy Sejm.

Nie znęcajmy się nad prezydentem, w końcu to tylko wykonawca. Polską znów rządzi przywódca Partii – prezes PiS. Gdy rządził po raz pierwszy, za groźną chorobę III RP uznał tzw. imposybilizm, czyli spowodowaną niezawisłością sądów niemożność sprawowania przez Partię, rząd i Sejm władzy samowolnej; mówiąc uczenie – autorytarnej. Zaczęło się od Trybunału, żeby uwolnić się od pozapartyjnej i pozarządowej kontroli nad konstytucyjnością nowych ustaw. W kolejce czeka zapowiedziane przejęcie przez komisarzy PiS pełnej kontroli nad mediami publicznymi oraz marginalizacja mediów prywatnych. Tak już jest na Węgrzech, a wkrótce – zgodnie z zapowiedzią Budapesztu w Warszawie – będzie u nas. Gdy się będzie miało marionetkowy Trybunał, jakże się oprzeć pokusie posiadania dyspozycyjnych sądów powszechnych? Wtedy można bez przeszkód stosować areszty wydobywcze, wymuszać zeznania i stosować na obstalunek represje wobec przeciwników politycznych. Posłuszny sąd przyklepie każdy „areszt wydobywczy". Swego czasu aresztowano śląską bizneswoman Barbarę Kmiecik, żeby podyktować jej zeznania przeciwko Barbarze Blidzie. Gdy Kmiecik się opierała, aresztowano jej córkę; wtedy matka uległa i zeznała to, co chciała usłyszeć ABW. A jeżeli w ślad za sądownictwem „odzyska się" komisje wyborcze, to wybory będzie wygrywał ten, co liczy głosy. To bardzo czarny scenariusz, ale całkiem realny. Czy się spełni – zależy od obywatelskiej aktywności i siły oporu społecznego.

Naród tego chciał, decydując w wyborach.

Naród wystawił III Rzeczypospolitej na kartkach wyborczych słony rachunek za to, że budując wolność, porzuciła równość i braterstwo. Pierwszą i chyba najliczniejszą poszkodowaną grupą były sieroty po zlikwidowanym wielkim przemyśle. Ci ludzie oraz ich dzieci zostali poza burtą liberalnej modernizacji. Dziś są nieufni i stanowią znaczną część elektoratu PiS. Ostatnio dołączyli do nich młodzi ludzie, do niedawna wierzący w liberalizm, których nasz turbokapitalizm pozbawił pewności jutra, szans na kredyt mieszkaniowy i perspektyw na przyszłość w kraju. Ponad 70 proc. młodych Polaków pracuje na „śmieciówkach". Im bardziej Bronisław Komorowski mówił im w kampanii, jak świetnie wypadamy w statystykach, tym bardziej popychał ich do głosowania na Kukiza lub Dudę.

Kukiz chce zmienić konstytucję Kwaśniewskiego.

Szkoda czasu na Kukiza. Jest ochotniczym pomocnikiem PiS i zapłaci za to w wyborach.

Uważa, że przy Okrągłym Stole dokonała się zdrada narodowa.

To brednia. Architektami Okrągłego Stołu byli też bracia Kaczyńscy.

Ale oni wódki z Kiszczakiem nie pili.

I co z tego? Mieli znaczny wpływ na rezultaty Okrągłego Stołu i jest to także ich zasługa.

Czy pan identyfikuje się dzisiaj z liberalizmem PO czy Nowoczesnej?

Identyfikuję się z liberalną demokracją, a Nowoczesna przyczyniła się do jej wyborczej porażki. Obserwuję z ciekawością, jak próbuje naprawić wyrządzoną szkodę. Platformę uważam za partię centrową, która pod rządami Donalda Tuska wyróżniła się pragmatyzmem i odpowiedzialnością. Mam na myśli zwłaszcza decyzję o likwidacji OFE. Ze składek emerytalnych ZUS finansuje się u nas emerytury bieżące, a nie przyszłe; jest to zasada solidarności pokoleń. Przekazanie (na rozkaz odgórny!) połowy tych składek prywatnym funduszom zbierającym środki na emerytury przyszłe musiało spowodować narastający, dramatyczny niedobór środków na bieżące wypłaty dla dzisiejszych emerytów. Państwo miało ustawowy obowiązek wyrównania tych strat ze środków budżetowych, co skutkowało groźnym wzrostem długu publicznego. Nie odważył się tego zmienić ani rząd SLD, ani rząd PiS. Dopiero rząd Tuska zrobił to, co należało. Spotkał się za to z huraganową krytyką mediów oraz chóru liberalnych doktrynerów i lobbystów. Poza tym Platforma wzięła na siebie przesunięcie wieku emerytalnego na 67 lat, co w istniejącej sytuacji demograficznej było konieczne, ale za to też zapłaciła przy urnach.

A za co pan pochwali PiS?

Dobrym, choć kosztownym pomysłem jest 500 zł na drugie i następne dziecko. Nie widzę w tym katastrofy dla finansów państwa. Przeciwnie, ten wydatek natychmiast przełoży się na popyt konsumpcyjny, na poziomie konsumpcji elementarnej i będzie nakręcał koniunkturę. Trzeba tylko pamiętać, że jak się zwiększa wydatki, to nie należy obniżać podatków.

Inne plusy rządów PiS?

Zapowiedź wycofania się z testów w szkolnictwie oceniam pozytywnie. Testy niszczą samodzielność myślenia, poczynając od wieku dziecięcego. Jako emerytowany profesor i wieloletni wykładowca uniwersytecki popieram też zapowiedź wycofania się z systemu bolońskiego. System ten dramatycznie obniżył poziom nauczania w najlepszych polskich uczelniach i nie równoważą tej straty wyjazdy na Erasmusa i Sokratesa.

Same plusy dla społeczeństwa.

Nie. Bardzo źle oceniam powrót do poprzedniego wieku emerytalnego. To grozi zapaścią całego systemu zabezpieczania emerytalnego i mam nadzieję, że PiS się zreflektuje. Wcale nie uważam, że im gorzej, tym lepiej.

A czy Europa przyjdzie w sukurs polskiej demokracji?