Bp Jarecki: Wielu polityków nie powinno zajmować się polityką

Minął już ponad tydzień od publikacji dokumentu społecznego Episkopatu Polski „O ład społeczny dla wspólnego dobra" i nie ma żadnego rezonansu. Wydaje się, że nikt go nie zauważył, nikt o nim nic nie mówi. Dlaczego tak się dzieje?

Nie nazwałbym tej publikacji dokumentem, lecz listem społecznym.

Jeśli list, to bardzo długi...

Taki długi nie jest, zaledwie kilka stron. Rezonansu – poza jedną publikacją w „Rzeczpospolitej" – rzeczywiście nie ma. Przerzuciłem kilka tygodników katolickich i tam żadnej wzmianki nie było. Sądzę, że dziennikarze nie zapoznali się jeszcze z treścią. Może za kilka dni...

Ale przecież w liście padają mocne sformułowania. Jest apel o dialog i nawrócenie. Reakcja nie powinna być natychmiastowa?

Osobiście nie widzę tam mocnych apeli. Nie jest to na pewno bardzo zdecydowany, mocny, ostry głos biskupów. Znając nauczanie społeczne Kościoła, a zajmuję się nim – z różną intensywnością – od blisko 40 lat, którego światło powinniśmy rzucić na bardzo złożoną, skomplikowaną i niepokojącą sytuację w naszej ojczyźnie, to ja tego w tym liście nie widzę. Gdyby ode mnie zależało, przywołałbym bardziej zdecydowanie naukę Kościoła dotyczącą kwestii funkcjonowania instytucji państwa w demokratycznym społeczeństwie. Bardzo ważną kwestią jest relacja osoby do dobra wspólnego, godności osoby i jej praw jako ostatecznego suwerena, kwestia podmiotowości społeczeństwa itd.

Zabrakło tego, co podkreślał ksiądz w artykule dla KAI, który pojawił się kilka dni przed publikacją listu, a także tego, o czym biskup Andrzej Czaja mówił w nieco wcześniejszym wywiadzie, że Episkopat powinien jasno i wyraźnie pokazać politykom ich miejsce i powiedzieć, że żadna partia nie ma prawa do podpierania się autorytetem Kościoła w swojej działalności politycznej?

Jest to tylko jedna strona medalu. Tą drugą – nawet ciemniejszą, smutniejszą stroną – jest włączanie polityki w misję ewangelizacyjną, czyli misję zbawczą, jaką prowadzi Kościół. Chęć posługiwania się polityką i politykami w tej misji. Przed tym także nauka społeczna Kościoła przestrzega. Chęć wprowadzania czy umacniania cywilizacji, kultury chrześcijańskiej za pomocą narzędzi politycznych. Ja starałem się przypomnieć nauczanie społeczne Kościoła katolickiego, czyli to, co Kościół głosi w swoich dokumentach, począwszy od encykliki „Rerum novarum" Leona XIII, przez wielkie dokumenty społeczne Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła II, Benedykta XVI, a także „Evangelii gaudium" i „Laudato si'" Franciszka.

Natomiast list Episkopatu utrzymany jest w atmosferze nie tyle nauki społecznej Kościoła, ile katolickiej nauki społecznej. Moim zdaniem jest to taki zdroworozsądkowy komentarz inspirowany bardzo podstawowym nauczaniem Kościoła. Jak choćby odwołaniem się do cnót kardynalnych, o których w liście jest bardzo dużo. Natomiast ja starałem się przypomnieć naukę Kościoła na temat polityki, która jest całkowicie przemilczana, a w realizacji totalnie wypaczana. Przecież to, co prezentują partie polityczne i niektórzy politycy – nawet ci wierzący, chodzący do kościoła – to jest zaprzeczenie nauki Kościoła na temat polityki.

Żadnej partii nie wskaże ksiądz jednak palcem?

Bo to odnoszę do każdej partii. Wszystkim trzeba nieustannie przypominać naukę Kościoła na temat władzy, także politycznej. Na temat demokracji, która według nauki społecznej Kościoła ma być demokracją dojrzałą, spełnioną. My tego nie realizujemy! W encyklice „Centesimus annus" Jan Paweł II opisuje negatywne strony źle realizowanej i źle rozumianej demokracji. Jeśli ci, którzy są u władzy, nie dbają o sprawiedliwość. Wszyscy dziś mówią o dobru wspólnym, a mało kto to rozumie. Jeszcze rzadziej jest ono realizowane. Jeśli politycy większość swoich przedsięwzięć podejmują tylko w kluczu zdobycia jak największej liczby głosów w najbliższych wyborach, to jest przejaw tego, co w innej encyklice – „Sollicitudo rei socialis" – Jan Paweł II nazywa największymi zagrożeniami współczesności. Pogoń za władzą dla władzy, a co za tym często się kryje – pogoń za posiadaniem. Tragedia. To właśnie rani demokrację. Proszę zobaczyć, co zrobiliśmy z trójpodziałem władzy w Polsce. Także na ten temat Kościół ma precyzyjną naukę. Powinniśmy ją upowszechniać.

Kilka lat temu – przy okazji sporu o Trybunał Konstytucyjny – wiele osób zastanawiało się, dlaczego Kościół milczy. Ksiądz w jednym z tekstów napisał, że to „roztropne milczenie", wynikające z obawy o to, że głos Kościoła może być wykorzystany przez jedną lub drugą stronę sporu politycznego w doraźnej walce.

Nie odnajduję siebie w tym określeniu. Dziś na pewno bym tak nie napisał.

Dlaczego?

Nie sądzę, bym zmienił pogląd w tej kwestii, choć człowiek z wiekiem się zmienia (śmiech). Wydaje mi się, że to „roztropne milczenie" może prowadzić do zaniku wymiaru prorockiego w Kościele i dzisiaj jest to problem. W pewnym sensie nauczanie Kościoła zawsze będzie instrumentalnie traktowane i to nie jest argument za tym, byśmy naszego nauczania nie upowszechniali. Jeśli ktoś nasze słowa potraktuje instrumentalnie, to powinniśmy zabrać głos i powiedzieć, że nie o to nam chodziło. Ale milczeć z bojaźni, że ktoś to wykorzysta po swojemu lub źle zrozumie? W takim wypadku całe nauczanie Kościoła – nie tylko w kwestii społecznej – powinniśmy zawiesić na kołku. Przypominają się słowa Pawłowe z listu do Tymoteusza: „Zaklinam cię na Boga i Chrystusa Jezusa (...) głoś naukę, nastawaj w porę i nie w porę, wykazuj błąd, napominaj, podnoś na duchu z całą cierpliwością w każdym nauczaniu". To jest dla nas zobowiązujące, a nie bojaźń przed instrumentalizacją.

To dlaczego biskupi w różnych sprawach politycznych w ostatnim czasie milczeli?

Raczej nie milczeliśmy, ale za rzadko zabieraliśmy merytorycznie głos. Przyczyn jest wiele. Jedną z nich są nasze problemy z przejściem od wiary, przez religijność, do pobożności, w znaczeniu życia po Bożemu. Wiarę nieraz zawężamy do kultu. Inną przyczyną jest to, że za dużo jest świata w Kościele, a za mało Kościoła, którego życzył sobie Pan Jezus. Papież Franciszek przestrzega przed „światową duchowością" . Benedykt XVI nawoływał do „odświatowienia Kościoła". Mamy bardzo często związane ręce. Niektórzy z nas stosują taki argument: „uważajmy, nie mówmy skrajnie, nie mówmy całej prawdy, bo to zostanie wykorzystane, jakobyśmy byli przeciwnikami tych, którzy są teraz u władzy, a zwolennikami opozycji". Niekiedy jest w nas biskupach lęk bycia prorokiem. W skrajnych przypadkach może prowadzić to do zniewolenia i kryzysu w realizacji wymiaru prorockiego w Kościele. A on jest niezbędny.

Jan Paweł II mówił, że funkcja krytyczna nie jest w Kościele najważniejsza.

Tak. Na pierwszym planie stawiał pozytywne przepowiadanie, pozytywne formowanie intelektu i serca człowieka. Ale nie możemy się wyzbywać funkcji krytycznej. Nie możemy mieć kompleksów. Kościół ma do spełnienia rolę sumienia krytycznego. Najpierw wobec siebie, a potem wobec społeczeństwa. Powinniśmy naśladować wielkich proroków ludu pierwszego wybrania. Tylko fałszywi prorocy chcieli przypodobać się władzy. Prawdziwi – będący głosem Boga – stawali po stronie prawdy, bez bojaźni przed konsekwencjami.

Co wiąże biskupom ręce i zamyka usta?

To może zbyt skrajne określenia. Ale niejednokrotnie jest to niepokój, że jeśli powiemy prawdę, to zostanie to odebrane jako krytyka rządzących, którzy w swojej wizji człowieka, społeczeństwa, ochrony życia, troski o biednych, sprawiedliwości społecznej są bliżsi nauczaniu Kościoła, a wyjdzie na to, że popieramy tych, którzy są dalej od tego nauczania.

Obecnie rządzący rzeczywiście są nieco bliżej nauczania Kościoła, ale choćby w kwestii obrony życia niewiele robią.

Nawet jeśli partia polityczna jest w swym programie najbliżej nauczania Kościoła, nie jest ona partią Kościoła i Kościół nie powinien się z nią identyfikować. Między politykiem a hierarchą zawsze musi iskrzyć. Zawsze musi być konflikt. Hierarcha jest stróżem ideału, czystych wartości i zasad, a polityk musi robić wszystko – także chrześcijański polityk – co możliwe w danej rzeczywistości. I doskonale wiadomo, że tego ideału tu na świecie nie osiągniemy. I nawet jeśli polityk znajdzie najlepsze rozwiązanie, to biskup powie mu, że to za mało, bo on jest stróżem ideału. Życie człowieka powinno być chronione od poczęcia aż do naturalnej śmierci, ale jak to zrobić w konkretnej rzeczywistości demokratycznego państwa, to inna kwestia. Politycy i biskupi odgrywają inne role. My mamy przypominać o niezbywalnej wartości życia. To są te wartości, które Benedykt XVI określał mianem nienegocjowalnych. Biskup pewnych wartości negocjować nie może, a polityk musi. Może chodzi nie tyle o wartości, ile o stopień ich wprowadzenia w życie, w system prawny państwa.

Musi żyć rozdarty między ideałem a rzeczywistością?

Coś w tym jest. Wierzy w ideał, a nie może go w pełni zrealizować. Moim zdaniem polityk ma trudniejszą misję do spełnienia niż hierarcha. O wiele trudniejszą. Być stróżem ideału jest łatwiej aniżeli w pluralistycznym społeczeństwie ten ideał w jak największym procencie wprowadzić w życie. Dlatego nauka społeczna Kościoła zaangażowanie polityczne nazywa misją szlachetną, ale jednocześnie bardzo wymagającą.

Mam wrażenie, że usiłuje ksiądz usprawiedliwiać polityków...

Nie. Giorgio La Pira, burmistrz Florencji, którego proces beatyfikacyjny trwa, mówił, że do bycia dobrym politykiem nie wystarczy wiara i prawość moralna. Podkreślał, że trzeba mieć także profesjonalne przygotowanie i odpowiednią osobowość. W Polsce wielu ludzi – nawet ci, którzy są na szczytach zaangażowania politycznego – nie powinno się polityką zajmować właśnie ze względu na brak cech osobowościowych. Jeśli ktoś jest przekonany o tym, że zna cała prawdę i nie potrzebuje się otwierać na innych ludzi, uważa przy tym, że rzeczywistość jest czarno-biała, którego nie stać na to, by z pewnych rzeczy zrezygnować, a inne skorygować, i jest przekonany, że tylko jego wizja jest właściwa – to taki człowiek nie powinien wchodzić wcale do polityki.

Mówi ksiądz o aktualnie rządzących?

To pana interpretacja. Bycie politykiem to jest szlachetna misja, ale niezwykle wymagająca.

Wróćmy do listu. Może to, że nie został zauważony, wynika właśnie z tego, że za rzadko przypominacie politykom nauczanie Kościoła, a może jako biskupi straciliście autorytet i wiarygodność?

I jedno, i drugie. Nieraz mówi się, że nauka społeczna Kościoła jest najbardziej strzeżoną tajemnicą. Dzisiaj mamy wykwit politologów. Mniej jest znawców nauki społecznej. Nawet wśród księży. Tak jakbyśmy się jej wstydzili. To, że Kościół traci wiarygodność, jest faktem. Chociażby ze względu na skandale, które są w ostatnim czasie ujawniane i nagłaśnianie. Ale co jest jeszcze bardziej żenujące – na reakcję niektórych z nas na te skandale. Wychodzi na to, że bardziej bronimy strony instytucjonalnej, wyimaginowanej niewinności i czystości anielskiej instytucji Kościoła, która przecież taka nie jest, niż ofiar wykorzystywania seksualnego. Wielu ludzi, którzy są blisko Kościoła, nie może się z taką postawą pogodzić. W tym względzie potrzebujemy radykalnego nawrócenia.

Właśnie. Z jednej strony próbujecie nauczać, a z drugiej do kwestii wyjaśnienia sprawy molestowania seksualnego nieletnich podchodzicie z wyraźną niechęcią.