O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego, pracodawcę, szkołę, uczelnię, dowódcę (w przypadku żołnierza), a gdy oskarżonym jest przedsiębiorca albo niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem;
- czas trwania tymczasowego aresztowania:
1) w postępowaniu przygotowawczym – maksymalnie trzy miesiące,
2) gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie, na wniosek prokuratora sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć okres tymczasowego aresztowania (łącznie) do 12 miesięcy.
3) łączny okres tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku nie może przekroczyć 2 lat,
4) w przypadku zbiegu tymczasowego aresztowania z wykonywaną karą pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie, do okresu tymczasowego aresztowania zalicza się okres odbywania kary pozbawienia wolności,
5) przedłużenia na okres oznaczony może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy albo prokuratora bezpośrednio przełożonego nad tym, który nadzoruje lub prowadzi śledztwo), jeżeli konieczność wynika z: zawieszenia postępowania karnego, ustalania tożsamości oskarżonego, wykonywania czynności dowodowych, przewlekania postępowania przez oskarżonego;
- okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania.
Poręczenie majątkowe:
- w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu, hipoteki może złożyć oskarżony bądź inna osoba. Wysokość, rodzaj, warunki poręczenia, termin złożenia przedmiotu określa się w postanowieniu uwzględniającym sytuację materialną oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu;
- o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka z urzędu sąd, przed którym postępowanie się toczy, w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora – sąd właściwy do rozpoznania sprawy.
Poręczenie społeczne:
- od pracodawcy oskarżonego, kierownictwa szkoły lub uczelni, zespołu, w którym oskarżony pracuje albo uczy się, organizacji społecznej można, na ich wniosek, przyjąć poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania.
Dozór Policji:
- można oddać oskarżonego pod dozór Policji, a oskarżonego żołnierza, z wyjątkiem żołnierza pełniącego terytorialną służbę wojskową dyspozycyjnie – pod dozór przełożonego wojskowego;
- oddany pod dozór ma obowiązek stosować się do wymagań z postanowienia sądu bądź prokuratora, w szczególności może mieć: zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu, obowiązek zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamiania go o zamierzonym wyjeździe i terminie powrotu, zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, zakaz przebywania w określonych miejscach i innych ograniczeniach jego swobody, niezbędnych do wykonywania dozoru;
- jeżeli zachodzą przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, zamiast tymczasowego aresztowania można zastosować dozór, pod warunkiem że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu.
Nakaz okresowego opuszczenia lokalu:
- zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym – można nałożyć na oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie z nim zamieszkującej, jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni to przestępstwo (zwłaszcza gdy groził, że to zrobi). Jeżeli oskarżonego zatrzymano i zachodzą podstawy do zastosowania ww. środka zapobiegawczego, Policja niezwłocznie, nie później niż przed upływem 24 godzin od chwili zatrzymania, występuje z wnioskiem do prokuratora o zastosowanie tego środka. Środek stosuje się przez maksymalnie 3 miesiące, jednak sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora, może przedłużyć jego stosowanie na dalsze okresy, nie dłuższe niż 3 miesiące.
Zawieszenie w czynnościach:
- służbowych, zawodowych oskarżonego albo nakaz powstrzymania się od określonej działalności, od prowadzenia pojazdów lub zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania.
Zakaz opuszczania kraju:
- w razie uzasadnionej obawy ucieczki, można go zastosować wobec oskarżonego, przy czym może on być połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu.
List gończy:
- jeżeli oskarżony, w stosunku do którego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, ukrywa się, sąd albo prokurator może wydać postanowienie o poszukiwaniu go listem gończym. Jeżeli postanowienie o tymczasowym aresztowaniu nie było wydane, można postanowienie takie wydać bez względu na to, czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego.
List żelazny:
- jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, właściwy miejscowo sąd okręgowy może mu wydać list żelazny;
- list żelazny zapewnia oskarżonemu pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania, jeżeli oskarżony:
1) będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, w postępowaniu przygotowawczym – prokuratora,
2) nie będzie oddalał się bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju,
3) nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań albo wyjaśnień lub w inny bezprawny sposób utrudniał postępowania karnego.
W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na wezwanie, naruszenia innych warunków przez oskarżonego sąd okręgowy orzeka o odwołaniu listu żelaznego.
Kary porządkowe:
- na świadka, biegłego, tłumacza, specjalistę, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie bądź bez zezwolenia tego organu oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną do 3000 zł. Taką samą karę można zastosować w wypadkach szczególnych, wobec obrońcy lub pełnomocnika (w postępowaniu przygotowawczym karę pieniężną, na wniosek prokuratora, nakłada sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie). W sytuacji powyższej można ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka, natomiast biegłego, tłumacza i specjalistę tylko wyjątkowo;
- w razie uporczywego uchylania się od: złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza, specjalisty, wydania przedmiotu można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas maksymalnie 30 dni. Przepis ten stosuje się również w razie uporczywego niestawiennictwa na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, gdy zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia nie jest wystarczające dla zapewnienia stawiennictwa osoby wezwanej. Aresztowanie należy uchylić, gdy osoba aresztowana spełni swój obowiązek bądź jeżeli postępowanie przygotowawcze albo w danej instancji ukończono.
Zabezpieczenie majątkowe:
- w razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku z którym można orzec: grzywnę, świadczenie pieniężne, przepadek, środek kompensacyjny albo zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa albo jej równowartości – może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego, jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione;
- zabezpieczenie wykonania orzeczenia, o którym mowa powyżej, może nastąpić także przez ustanowienie przymusowego zarządu przedsiębiorstwa i wyznaczenie zarządcy;
- postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie;
- zabezpieczenie upada, gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone: grzywna, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne, obowiązek naprawienia szkody, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia.
Postępowanie przygotowawcze:
- celem tego postępowania jest: ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo; wykrycie oraz w razie potrzeby ujęcie sprawcy; zebranie danych niezbędnych do badań osobopoznawczych i wywiadu środowiskowego; a także wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych, rozmiarów szkody; zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu;
- w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami. W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony;
- podczas czynności z udziałem pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym może być obecna osoba przez niego wskazana, jeżeli nie uniemożliwia to przeprowadzenia czynności albo nie utrudnia jej w istotny sposób;
- jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu albo na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa (w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną);
- wspólny protokół sporządza się z ustnego przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (można w nim także zamieścić wniosek o ściganie);
- postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja (postanowienie Policji zatwierdza prokurator). O wszczęciu, odmowie wszczęcia, umorzeniu śledztwa zawiadamia się osobę, instytucję państwową, samorządową, społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego;
- w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem, zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie niecierpiącej zwłoki, przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa bądź dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe: oględziny, przeszukanie, pobranie krwi, włosów, wydzielin organizmu. Czynności te mogą być dokonywane w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności. Czas trwania śledztwa albo dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności;
- śledztwo prowadzi się w sprawach:
1) w których rozpoznanie w I instancji należy do sądu okręgowego,
2) o występki, gdy osobą podejrzaną jest: sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, CBA, Służby Celno-Skarbowej,
3) o występki funkcjonariuszy Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego, występki popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych,
4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,
5) o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowił ze względu na wagę lub zawiłość sprawy;
- śledztwo powinno być ukończone w terminie 3 miesięcy. W uzasadnionych wypadkach może być przedłużone przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego śledztwo na czas oznaczony – maksymalnie rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach, właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony;
- śledztwo prowadzi prokurator. Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości, w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa;
- uprawnienia Policji przysługują także: organom Straży Granicznej, ABW, CBA, Krajowej Administracji Skarbowej oraz Żandarmerii Wojskowej w zakresie ich właściwości oraz innym organom określonym w przepisach szczególnych;
- podejrzany i jego obrońca, pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa. Stronie, która złożyła wniosek, jej obrońcy, pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają;
- gdy istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, na wniosek podejrzanego albo jego obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia wnioskującego o terminie końcowego zaznajomienia, pouczając o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy. Termin zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego albo jego obrońcy nie tamuje dalszego postępowania. W ciągu 3 dni od zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania, strony mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa. Natomiast jeśli nie trzeba uzupełniać śledztwa, to wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o jego treści zawiadamia się podejrzanego oraz jego obrońcę;
- postanowienie o zawieszeniu śledztwa, jeżeli nie zostało wydane przez prokuratora, wymaga jego pisemnego zatwierdzenia;
- dochodzenie prowadzi się w sprawie o przestępstwo należące do właściwości sądu rejonowego:
1) zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w przypadku przestępstwa przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł,
2) polegające na bójce, pobiciu z użyciem niebezpiecznych przedmiotów, zakłóceniu działania sieci np. elektroenergetycznej albo linii m.in. kolejowej z powodu zniszczenia jej elementu, a także ograbieniu zwłok, grobu,
3) polegające na: kradzieży z włamaniem, oszustwie, zaborze pojazdu, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł;
- postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu wydaje prowadzący postępowanie. W przypadku gdy zawiadomienie o przestępstwie zostało złożone przez inspektora pracy lub NIK, uzasadnienie postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia oraz umorzeniu dochodzenia sporządza się na ich wniosek. Postanowienia, o których mowa powyżej, z wyjątkiem postanowienia o wszczęciu dochodzenia oraz umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, zatwierdza prokurator. Zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem. Jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu;
- gdy dane uzyskane w toku czynności dochodzenia w niezbędnym zakresie lub prowadzonego przez 5 dni nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy na drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Policja, na podstawie odrębnych przepisów, prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów. Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienia o podjęciu na nowo dochodzenia;
- nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany;
- dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania;
- dochodzenie powinno być ukończone w terminie 2 miesięcy. Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych – na dalszy czas oznaczony;
- prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim sam go nie prowadzi;
- Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowała jako podejrzany, jeśli stwierdzi, że umorzenie było niezasadne. Nie dotyczy to wypadku, w którym sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu. Po upływie roku od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny może je uchylić lub zmienić jedynie na korzyść podejrzanego;
- uchylając postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego albo odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te wiążą organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Jeżeli organ prowadzący postępowanie nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania albo odmowie jego wszczęcia, pokrzywdzony, który złożył zażalenie, może wnieść subsydiarny akt oskarżenia;
- w terminie 14 dni od zamknięcia śledztwa, od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu albo sam wydaje postanowienie o umorzeniu, zawieszeniu, uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia. Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, termin ten wynosi 7 dni. W sprawie, w której wobec podejrzanego stosowane jest tymczasowe aresztowanie, akt oskarżenia należy wnieść nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka;
- gdy oskarżony przyznaje się do winy, a w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, natomiast postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności. Jednakże jeśli zachodzi potrzeba oceny wiarygodności złożonych wyjaśnień, czynności dowodowych dokonuje się w niezbędnym do tego zakresie. W każdym jednak wypadku, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, należy przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe. W wyżej opisanej sytuacji prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Natomiast jeśli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie.
Z czego najlepiej się uczyć
- M. Stepaniuk, Aplikacja radcowska. Pytania, odpowiedzi, tabele, wyd. 2019
- M. Stepaniuk, Aplikacja adwokacka. Pytania, odpowiedzi, tabele, wyd. 2019
- A. Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Akty normatywne w pigułce, wyd. 2019
- A. Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Ustawy dodatkowe – Aplikacja komornicza i notarialna, wyd. 2019
- Teksty ustaw. Egzaminy. Aplikacje radcowska i adwokacka. Tom 1 i 2, wyd. 2019
- A. Malinowski, G. Dąbrowski, Egzaminy wstępne na aplikacje prawnicze. Testy, komentarze, wyd. 2019
- K. Czajkowska-Matosiuk, Aplikacje prawnicze w pytaniach i odpowiedziach. Tom 1 i 2, wyd. 2019
