Zapytaliśmy wszystkie okręgowe izby radców prawnych o obowiązującą w nich procedurę wyznaczania radców do spraw z urzędu oraz ewentualną możliwość wypisania się z nich. Z 11, które odpowiedziały na to pytanie, jedynie OIRP w Olsztynie wskazała, że radcy mogą swobodnie, w formie pisemnej, zgłaszać się, a także wykreślać z tej listy (wnosząc o to do dziekana, wicedziekana, sekretarza Rady), pełnomocników z urzędu. Zastrzega przy tym jednak, że radcy prawni, bez względu na formę wykonywania zawodu, a także bez względu na to, czy są wpisani na taką listę, czy nie, są zobowiązani, zgodnie z ustawą, do prowadzenia spraw z urzędu, po wyznaczeniu ich przez organ samorządu zawodowego, w następstwie ustanowienia przez sąd dla osoby zwolnionej z kosztów sądowych. Z kolei w warszawskiej OIRP sprawy z urzędu przydzielane są osobom, które zgłosiły się do ich prowadzenia, wysyłając za pomocą Extranetu stosowne oświadczenie.
Pozostałe izby wskazują, że możliwości wypisania się z urzędówek (cywilnych) nie ma. Kwestię tę reguluje uchwała nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu. Nie przewiduje ona możliwości ogólnej rezygnacji z urzędówek – jedynie członkowie organów samorządowych mogą prosić o niewyznaczanie ich do tego w czasie kadencji.
W sprawach administracyjnych możliwe jest występowanie o zwolnienie z reprezentacji z urzędu ze względu na zaistniały konflikt interesów, chorobę lub wypadek losowy – ale dotyczy to konkretnej sprawy. W sprawach cywilnych jest to możliwe „z ważnych przyczyn”, a w karnych na „uzasadniony wniosek” – decyduje jednak sąd, a nie OIRP.
Niektóre izby prowadzą dodatkową listę dla radców, którzy wyrazili chęć prowadzenia spraw z urzędu i wskazali dziedziny, w których się specjalizują. Tak jest np. w Wałbrzychu i w Krakowie. W pierwszej kolejności wyznacza się tych, którzy wyrazili taką chęć.
Z kolei art. 8 ust. 6 ustawy o radcach prawnych stanowi, że obrońcami z urzędu nie mogą być radcy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę (chodzi tu o zachowanie niezależności). Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 28 września 2020 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu zobowiązuje natomiast izby do przedstawiania sądom listy A (radcowie, którzy wyrazili chęć obrony z urzędu) oraz listy B (ci, którzy są do niej uprawnieni).
Czytaj więcej
Minister Sprawiedliwości nie wyeliminował przepisów, które w sposób dyskryminujący regulują wynagrodzenie pełnomocników ustanowionych z urzędu względem wynagrodzenia pełnomocników z wyboru, choć już dwa lata temu konieczność zmiany prawa zasygnalizował ministrowi Trybunał Konstytucyjny.
