Fikcyjny ojciec w akcie urodzenia. RPO: czasy się zmieniły, poprawmy przepisy

Rubryka „ojciec” w akcie urodzenia dziecka nie może pozostać pusta. Jeśli matka nic tam nie wpisze, urzędnik wpisze fikcyjne dane. Do RPO wpływają skargi na tę dopuszczoną przez prawo praktykę. Marcin Wiącek ma propozycję zmiany przepisów.

Publikacja: 06.04.2023 15:23

Fikcyjny ojciec w akcie urodzenia. RPO: czasy się zmieniły, poprawmy przepisy

Foto: Adobe Stock

Art. 61 ust. 2 ustawy z 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego stanowi, że jeżeli nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa, w akcie urodzenia jako imię ojca zamieszcza się imię wskazane przez osobę zgłaszającą urodzenie.

Przy braku takiego wskazania, w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego; jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka, z adnotacją o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia jako danych ojca.

Czytaj więcej

Transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego

Obywatele skarżą się na praktykę stosowania tego przepisu, gdy matka nie chce wpisywać fikcyjnych danych. Podkreślają przymusowy i dyskryminujący charakter rozwiązania przewidzianego w przepisach, które nakazuje podawanie nieprawdy.

Rzecznik Praw Obywatelskich poprosił ministra spraw wewnętrznych i administracji Mariusza Kamińskiego o podjęcie prac nad zmianą przepisów. Jego zdaniem argumenty, które decydowały przed laty o wprowadzaniu do polskiego prawa danych przesłaniających, obecnie się zdezaktualizowały. Chodziło bowiem o zapewnienie dzieciom pozamałżeńskim równego statusu poprzez fikcyjne podawanie danych ojca, tj. nazwiska matki i wybranego imienia. Miało to chronić w najpełniejszy sposób dobro dziecka.

Rzecznik proponuje, by  wprowadzić - obok już istniejącego mechanizmu - drugiego rozwiązania, alternatywnie funkcjonującego dla matki czy innej osoby zgłaszającej urodzenie. Powinna ona mieć wybór, czy chce skorzystać z danych przesłaniających, czy też jednak nie wpisywać danych ojca. Można też pozostawić wybór samemu dziecku, kiedy osiągnęłoby już pełnoletność.

- Problemy z obowiązującym sposobem uzupełniania rubryk dotyczą nie tylko sytuacji, w której dwie osoby tej samej płci - uwidocznione w zagranicznym akcie urodzenia dziecka jako jego rodzice - chcą dokonać transkrypcji aktu. Chodzi także o sytuacje, gdy dane matki nie są możliwe do wskazania bądź po prostu ojciec jest nieznany, a zgłaszająca urodzenie nie chce podawać fikcyjnych danych - wyjaśnia Rzecznik.

Przypomina, że w polskim systemie prawnym funkcjonuje już rozwiązanie zakładające w pewnych okolicznościach pozostawienie rubryki „ojciec" pustej. Taka możliwość jest w razie transkrypcji zagranicznych akt stanu cywilnego w sytuacji, gdy jako rodzice dziecka w zagranicznym akcie figurują np. dwie kobiety. Rzecznik podaje przykład z orzecznictwa:  w wyroku z 10 października 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny opowiedział się za transkrypcją brytyjskiego aktu urodzenia, w którym jako rodzice wpisane zostały dwie kobiety mające obywatelstwo polskie.

- Wyrok ten już wykonano, wobec czego nastąpiła transkrypcja zagranicznego aktu urodzenia. W rubryce „matka" wpisano kobietę, która urodziła dziecko, zaś rubrykę „ojciec" pozostawiono pustą. Informację o drugiej matce (w świetle prawa brytyjskiego) wpisano w rubryce „adnotacje". Rozstrzygnięcie to opiera się na koncepcji zakładającej możliwość częściowej transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia - wyjaśnia RPO.

Inna sytuacja była przedmiotem wyroku NSA z 29 sierpnia 2018 r. Rozpoznał on sprawę transkrypcji hinduskiego aktu urodzenia dziecka, które przyszło na świat dzięki zastosowaniu macierzyństwa zastępczego. W akcie urodzenia został wpisany wyłącznie ojciec intencyjny, natomiast w miejscu na dane matki znajduje się jedynie informacja „imię i nazwisko matki nieznane", gdyż matka zastępcza na mocy hinduskiego prawa nie została wpisana do dokumentów jako matka. NSA orzekł, że: „w okolicznościach rozpoznawanej sprawy należałoby rozważyć możliwość dokonania transkrypcji w ten sposób, aby w rubryce nr 2: «dane rodziców» w miejscu: «ojciec» wpisać R.Z., a rubryka: «matka» pozostałaby pusta. (...) Skoro hinduski akt urodzenia nie wskazuje danych matki (dane są nieznane), to taki zapis należałoby umieścić w polskim akcie urodzenia bądź w ogóle tę rubrykę pominąć".

RPO zwraca uwagę, że coraz więcej dzieci rodzi się w związkach pozamałżeńskich. Według danych z GUS około 20% dzieci rodzących się obecnie w Polsce pochodzi ze związków pozamałżeńskich. Nie jest to powód do stygmatyzowania ani dzieci ani matek, jak w czasach wcześniejszych. Coraz więcej samotnych kobiet przechodzi też pozytywnie proces adopcji dzieci.

- Mechanizm, który miał niegdyś chronić dzieci przed ostracyzmem środowiskowym, dzisiaj stanowi często przeszkodę w możliwości korzystania z pełni praw obywatelskich. Wskazuje się na problemy dzieci, których akt urodzenia zawiera dane przesłaniające, ponieważ w wielu państwach zachodnich umieszczanie w akcie urodzenia dziecka fikcyjnych danych ojca często stwarza problemy z wyjaśnieniem sytuacji oraz konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów na tłumaczenia przysięgłe, które i tak mogą być dokumentem niewystarczającym - argumentuje RPO.

Propozycja Rzecznika dotyczy nowelizacji art. 61 ust. 2 Prawa o aktach stanu cywilnego. Chodziłoby o to, aby pozostawić decyzję co do wpisywania danych ojca matce  lub dorosłemu dziecku. A gdyby taka była ich wola, kierownik USC wpisywałby fikcyjne imię i nazwisko ojca.

Art. 61 ust. 2 ustawy z 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego stanowi, że jeżeli nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa, w akcie urodzenia jako imię ojca zamieszcza się imię wskazane przez osobę zgłaszającą urodzenie.

Przy braku takiego wskazania, w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego; jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka, z adnotacją o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia jako danych ojca.

Pozostało 90% artykułu
1 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Konsumenci
Paliwo będzie droższe o 50 groszy na litrze, rachunki za gaz o jedną czwartą
Praca, Emerytury i renty
Krem z filtrem, walizka i autoresponder – co o urlopie powinien wiedzieć pracownik
Podatki
Wykup samochodu z leasingu – skutki w PIT i VAT
Nieruchomości
Jak kwestionować niezgodne z prawem plany inwestycyjne sąsiada? Odpowiadamy
Materiał Promocyjny
Mity i fakty – Samochody elektryczne nie są ekologiczne
Nieruchomości
Wywłaszczenia pod inwestycje infrastrukturalne. Jakie mamy prawa?