Ochrona interesów i dobra dziecka w postępowaniu cywilnym

Możliwe do zaobserwowania w ciągu ostatnich lat zmiany społeczne w zakresie podmiotowego traktowania dzieci. wpływają na porządek prawny. Należy wskazać, iż stopniowo kładzie się coraz większy nacisk na fakt, iż dziecko będąc obiektem ochrony, jest również podmiotem praw i wolności.

Jednak obowiązujące na gruncie prawa międzynarodowego przepisy, które swoim zakresem obejmują regulację pozycji procesowej dziecka, nie mogą być szeroko stosowane w Polsce z uwagi na fakt, iż w dalszym ciągu brakuje odpowiednika tych regulacji.

W kodeksie cywilnym w odniesieniu do dziecka używa się terminu małoletni, pojęcie to odnosi się do osoby, która nie uzyskała jeszcze pełnoletności, tj. nie ukończyła 18 lat lub przed ich ukończeniem nie zawarła związku małżeńskiego.

Konwencja o prawach dziecka (ratyfikowana przez Polskę w 1991 roku) w art. 12 gwarantuje dziecku swobodę wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach, które go dotyczą, a ponadto nakłada obowiązek przyjęcia tych poglądów z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.

Następnie Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci (ratyfikowana przez Polskę w 1997 roku) w zakresie praw procesowych zapewnia dziecku między innymi: prawo do informacji o toczącym się postępowaniu, które go dotyczy, możliwość wyrażenia własnej opinii, prawo do bycia informowanym o ewentualnych skutkach jego stanowiska oraz każdej decyzji. Jednakże tylko z niektóre z wymienionych praw znajduje swoje odzwierciedlenie w polskiej procedurze cywilnej.

W tym miejscu przede wszystkim należy wskazać na regulacje zawartą w art. 573 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którą osoba, która pozostaje pod władzą rodzicielską, kuratelą lub opieką, może podejmować czynności, w postępowaniu które go dotyczy. Przepis ten reguluje również dwa wyłączenia zdolności procesowej takiej osoby, tj.: brak zdolności do czynności prawnych lub gdy sąd uzna, iż za wyłączeniem lub ograniczeniem tej zdolności przemawiają względy wychowawcze. Co istotne, zdolność do czynności prawnych zdobywa się w momencie ukończenia 18 r.ż., a w wieku od 13 r.ż. do 18 r.ż. małoletni posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Warto jednak wskazać, iż dominujące stanowisko w doktrynie stanowi, iż ze względu na dobro małoletniego, jego osobisty udział w postępowaniu powinien zostać wyłączony, a czynności procesowe powinien podejmować za niego przedstawiciel ustawowy. Przedmiotowe stanowisko koreluje również z praktyką orzeczniczą sądów rodzinnych oraz Sądu Najwyższego.

Istotną zmianą w polskim systemie prawnym była ustawa zmieniająca kodeks rodzinny i opiekuńczy z 2008 roku, która dodała do kodeksu postępowania cywilnego art. 2161, czym wprowadziła zasadę wysłuchania małoletniego poza salą rozpraw „jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala”. Przepis ten reguluje również, iż sąd uwzględni zdanie oraz życzenia dziecka, jeżeli będą one rozsądne.

Czytaj więcej

Prawo rodzinne

Postępowanie rozwodowe: decyzje sądu można zmienić, ale trzeba uzbroić się w cierpliwość

Mimo pierwotnych prognoz, pierwszych miesiącach pandemii w sądach odbywało się znacznie mniej rozpraw rozwodowych niż w latach ubiegłych. Ten obraz zmienia się jednak w ostatnim czasie, kancelarie adwokackie informują, że przyjmują coraz więcej klientów proszących o pomoc w tym zakresie. „Rzeczpospolita” przygotowała poradnik, w którym omówione są najważniejsze kwestie, które mogą zaskoczyć strony już na sali sądowej.

W 2009 roku uzupełniony został również artykuł 576 kodeksu postępowania cywilnego, którego treść w §2 jest tożsama z wyżej powołanym przepisem, jednakże poszerza krąg spraw, w których można przesłuchać dziecko wskazując nie tylko na sprawy, które dotyczą jego osoby, ale również sprawy, które dotyczą jego majątku.

Wysłuchanie dziecka przez sąd na ogół odbywa się w dedykowanym do tego pomieszczeniu, często nazywanym niebieskim pokojem, który powinien być zaaranżowany w taki sposób, aby sprzyjać komfortowej atmosferze. Jednak równie częstą sytuacją jest wysłuchanie dziecka w gabinecie sędziego.