Długa walka o prawo do zaskarżenia kosztów

Jedną z podstawowych zasad procedury cywilnej jest zasada dwuinstancyjności. Pozwala ona stronie niezadowolonej z orzeczenia sądu pierwszej instancji wnieść środek odwoławczy do sądu drugiej instancji. W przypadku postanowień sądu zasada ta nie ma charakteru absolutnego. Zasadą jest bowiem możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie, gdy jest to tzw. postępowania kończące sprawę (zamykające drogę do wydania orzeczenia sądu danej instancji rozstrzygającego istotę sprawy). Zaskarżalność pozostałych postanowień, niekończących postępowania, wymaga wyraźnego uregulowania w przepisach.

Istnieją jednak takie postanowienia, których zaskarżalność budziła wątpliwości oraz kontrowersje w orzecznictwie. Dotyczą one postanowień Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) oddalających lub uwzględniających zażalenie na – niezamieszczone w decyzji kończącej postępowanie – postanowienie prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozstrzygające o kosztach postępowania administracyjnego przed prezesem UOKiK.

Trudne do podważenia

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji (koszty te są zazwyczaj bardzo wysokie, z uwagi na stopień skomplikowania spraw oraz konieczność korzystania ze specjalistycznych opinii biegłych i instytutów badawczych, i mogą wynosić nawet kilkaset tysięcy złotych) niekiedy znajduje się w postanowieniu prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a nie w decyzji kończącej całe postępowanie administracyjne. O ile wątpliwości nie budzi możliwość wniesienia od takiego postanowienia zażalenia do SOKiK, o tyle przepisy prawa nie regulują wprost podstawy prawnej zaskarżenia postanowienia SOKiK w tej sprawie do sądu apelacyjnego.

W konsekwencji ww. niejasności dochodziło w praktyce do sytuacji, w których sprawa główna (rozstrzygnięcie, czy doszło do naruszenia prawa konkurencji), której dotyczyła decyzja prezesa UOKiK, była rozpatrywana przez Sąd Apelacyjny na skutek apelacji od wyroku SOKiK, zaś sprawa o koszty postępowania przed prezesem UOKiK uprawomocniała się na etapie Sądu Okręgowego (SOKiK) z uwagi na wątpliwości co do możliwości zaskarżenia takiego postanowienia do SA. Prowadziło to do sytuacji, w której podmiot oskarżony o naruszenie prawa konkurencji wygrywał sprawę i był oczyszczany z zarzutów naruszenia prawa konkurencji przed SA, ale musiał ponosić koszty postępowania przed prezesem UOKiK z uwagi na wcześniejsze uprawomocnienie się postanowienia o kosztach postępowania i przyjmowany przez sądy pogląd o niemożliwości zaskarżenia takiego postanowienia do SA. Przeczyło to zasadzie, że koszty postępowania przed prezesem UOKiK ponosi strona przegrywająca postępowanie.

Wątpliwości dotyczące podstawy zaskarżenia postanowień SOKiK oddalających lub uwzględniających zażalenie na – niezamieszczone w decyzji kończącej postępowanie – postanowienie prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozstrzygające o kosztach postępowania administracyjnego przed prezesem UOKiK stanowiły przedmiot uchwały Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2015 r., III SCP 3/15.

Zainteresowana – organizacja społeczna – zawiadomiła prezesa UOKiK o stosowaniu przez przedsiębiorców praktyk ograniczających konkurencję. Po przeprowadzeniu postępowania prezes UOKiK wydał decyzję o stwierdzeniu naruszenia przez przedsiębiorców przepisów o ochronie konkurencji, a odrębnym postanowieniem – niezamieszczonym w decyzji – nałożył na przedsiębiorców obowiązek pokrycia kosztów postępowania administracyjnego poniesionych przez zainteresowaną.

Przedsiębiorcy wnieśli od ww. decyzji odwołanie, zaś od postanowienia w sprawie kosztów zażalenie do Sądu Okręgowego – SOKiK.

Początkowo Sąd ten rozpatrywał ww. sprawy łącznie, pod tą samą sygnaturą, jednak na dalszym etapie postępowania podjął decyzję o odrębnym rozpatrywaniu odwołania od decyzji oraz zażalenia na ww. postanowienie (obie sprawy rozpatrywano pod innymi sygnaturami).

SOKiK wydał wyrok częściowo uwzględniający odwołania przedsiębiorców, obniżając nałożone na nich przez prezesa UOKiK kary pieniężne, a w postępowaniu o koszty wydał postanowienie o ich zniesieniu. Przedsiębiorcy oraz prezes UOKiK wnieśli apelacje od ww. wyroku do sądu apelacyjnego. Zainteresowana organizacja społeczna chciała z kolei zaskarżyć postanowienie o zniesieniu kosztów postępowania do SA, które to postanowienie było dla niej niekorzystne, jednak SOKiK odmówił sporządzenia uzasadnienia postanowienia w tej sprawie (co umożliwiłoby wniesienie przez zainteresowaną środka zaskarżenia). Wskazał, że postanowienie tego sądu, wydane na skutek rozpoznania zażalenia na postanowienie prezesa UOKiK, jest niezaskarżalne, jako postanowienie mające charakter incydentalny, a jednocześnie brak jest przepisu, który stanowiłby podstawę wniesienia zażalenia. Zainteresowana wniosła zażalenie na postanowienie SOKiK o odmowie sporządzenia uzasadnienia w tej sprawie.

Uchwała Sądu Najwyższego

Sąd Apelacyjny w Warszawie, rozpatrując zażalenie zainteresowanej organizacji społecznej, powziął wątpliwość co do słuszności stanowiska SOKiK i skierował w tej sprawie pytanie prawne do Sądu Najwyższego.

SN w uchwale z 6 sierpnia 2015 r. (sygn. III SCP 3/15) zgodził się ze stanowiskiem zainteresowanej. Uznał, że zarówno zasady ustrojowe, wynikające z Konstytucji RP, jak i przepisy kodeksu postępowania cywilnego nakazują przyjąć pogląd, że rozstrzygnięcie SOKiK o kosztach postępowania przed prezesem UOKiK wydane po raz pierwszy w toku postępowania sądowego powinno podlegać zaskarżeniu do Sądu Apelacyjnego. Ponadto SN uznał, że postępowanie sądowe zainicjowane wniesieniem zażalenia na postanowienie prezesa UOKiK o kosztach postępowania przed tym organem, wydane odrębnie (niezamieszczone w decyzji), podlega zaskarżeniu jako postanowienie mające charakter merytoryczny, czyli rozstrzygające sprawę co do jej istoty. SN wskazał w uzasadnieniu, że przedmiotem takiego postępowania jest jedynie (wyłącznie) zasadność zażalenia i że taka sprawa nie ma żadnego innego przedmiotu. W konsekwencji tego rodzaju postanowienie nie może być uznane za techniczne lub incydentalne, a podstawy prawnej jego zaskarżenia należy upatrywać w przepisach art. 47929 i nast. kodeksu postępowania cywilnego.

SOKiK w ślad za uchwałą SN sporządził uzasadnienie postanowienia o zniesieniu kosztów postępowania, a zainteresowana organizacja społeczna wniosła zażalenie. Na taką możliwość czekała prawie trzy lata. Aktualnie Sąd Apelacyjny w Warszawie jest na etapie rozpatrywania zażalenia wniesionego przez tę organizację społeczną.

Komentarz prawny

Komentowana uchwała SN zasługuje na aprobatę. Przyjęta przez Sąd Najwyższy wykładnia gwarantuje uczestnikom postępowania przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów gwarancję ich praw procesowych w zakresie kontroli rozstrzygnięć prezesa UOKiK zamieszczonych w postanowieniach tego organu, odrębnych od decyzji, a także zapewnia spójność rozstrzygnięć sądu w sprawie głównej, dotyczącej decyzji prezesa UOKiK, oraz rozstrzygnięć dotyczących kosztów postępowania.

Co jednocześnie istotne, uchwała ta – mimo że została wydana na kanwie postępowania w sprawie ochrony konkurencji – ma szerszy wymiar. Na pogląd SN zawarty w tej uchwale mogą powoływać się także podmioty z sektora transportu kolejowego, pocztowego, energetyki i telekomunikacji. Sprawy z tego zakresu leżą w kompetencji prezesa UOKiK oraz Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

dr Jan Byrski jest adwokatem, adiunktem w Katedrze Prawa Cywilnego i Gospodarczego Wydziału Prawa i Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, wspólnikiem w Kancelarii Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy, a Agata Marcinkowska – prawnikiem w tej kancelarii (Kancelaria Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy reprezentuje stronę zainteresowaną)