Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prześledził, na ile sądy wspierają podsądnych występujących bez pełnomocników, w informowaniu o przysługujących im prawach. Przedmiot badania? Akta spraw z postępowań cywilnoprawnych. Zbadanych zostało blisko 150 akt spraw, a w nich około 500 pouczeń. Wynik badania oznacza, że w analizowanych sprawach pouczenia najczęściej są stosowane w nakazach zapłaty w krajowych postępowaniach nakazowych i upominawczych.
Sądy w tym wypadku najczęściej pouczały o zasadach wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Z kolei pouczenia występujące w sprawach z czynnikiem zagranicznym mają miejsce w analizowanych aktach spraw w postępowaniach w trybie europejskiego nakazu zapłaty (uproszczonego). Stosunkowo niewielka próba badania nie pozwala na miarodajne wskazanie sprecyzowanego „zapotrzebowania", jeśli chodzi o konkretne języki obce. Co do zasady sądy przywołują obowiązkowe pouczenia, zdarza się jednak brak takich pouczeń. Ta ostatnia niewłaściwa sytuacja odnosi się w szczególności do „stanu aktowego" – w aktach spraw nie są załączone doręczenia.
Czytaj więcej
Mają prawa jak każdy z nas, na wiele rzeczy muszą jednak szczególnie uważać.
Niezależnie od sposobu pouczenia, tzn., czy jest ono „sformułowane" przez sąd czy też jest bezpośrednim cytowaniem przepisów prawnych, mamy w zasadzie do czynienia z prostym przeniesieniem postanowień prawa formalnego. Stojąc na gruncie przyjętej w badaniu metody oraz kryteriów ocennych, można uznać za powszechną i ustaloną praktykę stosowania pouczeń nieczytelnych dla tzw. przeciętnego odbiorcy.
Taki wniosek ma swoje uzasadnienie także w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. W efekcie mamy do czynienia z powielanym szablonem zawierającym cytaty odpowiednich przepisów prawnych, który jest rozbudowany w mniejszym lub większym stopniu.
Nawet gdy mają miejsce pouczenia sformułowane „autorsko" przez sąd, to są one także odwzorowaniem treści przepisów prawnych. W tym ostatnim przypadku zdarza się, że sąd nie zamieszcza nawet wskazania, na które przepisy się powołuje.
Przeprowadzone badanie jednoznacznie potwierdza zasadność postulatu przygotowania wzorów pouczeń czytelnych dla przeciętnego adresata.
W tym celu niezbędna jest jednak praca specjalistów od językoznawstwa i komunikacji werbalnej. Tylko taką drogą możliwe jest sformułowanie prawidłowych wzorców, czyli zerwanie z formalistycznym językiem.
Badanie zostało przeprowadzone w drugiej połowie 2021 r., a jego przedmiotem były pouczenia stosowane przez sądy w latach 2017–2019.
Konkurs dla startupów i innowacyjnych firm
W badaniu wzięto również pod uwagę ewentualność fakultatywnego pouczenia na podstawie art. 5 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), celem poddania takiego pouczenia ocenie. Nie został odnotowany żaden przypadek takiego pouczenia. Analiza akt została dokonana na podstawie właściwych przepisów prawnych, jeśli chodzi o ich obowiązywanie w konkretnym czasie.
W okresie objętym analizą nastąpiła istotna zmiana prawa. Ma ona znaczenie w odniesieniu do przedmiotu i wyników badania. Była to tzw. duża nowelizacja k.p.c. wprowadzona ustawą z 4 lipca 2019 r.
Konieczność uwzględnienia tej zmiany oznaczała dodatkowe kryteria oceny wynikające ze stosowania różnych przepisów prawnych. Wystąpiły tutaj trzy sytuacje.
Po pierwsze, główną przyczyną takiego stanu rzeczy była pandemia Covid-19 i przypadające w tym czasie wszystkie obostrzenia typu lockdown.
Po drugie, nowelizacja k.p.c.
I po trzecie, uchylenie niektórych przepisów.
