Sądy mogą lepiej wesprzeć podsądnych

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prześledził, na ile sądy wspierają podsądnych występujących bez pełnomocników, w informowaniu o przysługujących im prawach. Przedmiot badania? Akta spraw z postępowań cywilnoprawnych. Zbadanych zostało blisko 150 akt spraw, a w nich około 500 pouczeń. Wynik badania oznacza, że w analizowanych sprawach pouczenia najczęściej są stosowane w nakazach zapłaty w krajowych postępowaniach nakazowych i upominawczych.

Sądy w tym wypadku najczęściej pouczały o zasadach wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Z kolei pouczenia występujące w sprawach z czynnikiem zagranicznym mają miejsce w analizowanych aktach spraw w postępowaniach w trybie europejskiego nakazu zapłaty (uproszczonego). Stosunkowo niewielka próba badania nie pozwala na miarodajne wskazanie sprecyzowanego „zapotrzebowania", jeśli chodzi o konkretne języki obce. Co do zasady sądy przywołują obowiązkowe pouczenia, zdarza się jednak brak takich pouczeń. Ta ostatnia niewłaściwa sytuacja odnosi się w szczególności do „stanu aktowego" – w aktach spraw nie są załączone doręczenia.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędzia w internecie ma być skromny i przyzwoity - zaleca raport Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości

Mają prawa jak każdy z nas, na wiele rzeczy muszą jednak szczególnie uważać.

Niezależnie od sposobu pouczenia, tzn., czy jest ono „sformułowane" przez sąd czy też jest bezpośrednim cytowaniem przepisów prawnych, mamy w zasadzie do czynienia z prostym przeniesieniem postanowień prawa formalnego. Stojąc na gruncie przyjętej w badaniu metody oraz kryteriów ocennych, można uznać za powszechną i ustaloną praktykę stosowania pouczeń nieczytelnych dla tzw. przeciętnego odbiorcy.

Taki wniosek ma swoje uzasadnienie także w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. W efekcie mamy do czynienia z powielanym szablonem zawierającym cytaty odpowiednich przepisów prawnych, który jest rozbudowany w mniejszym lub większym stopniu.

Nawet gdy mają miejsce pouczenia sformułowane „autorsko" przez sąd, to są one także odwzorowaniem treści przepisów prawnych. W tym ostatnim przypadku zdarza się, że sąd nie zamieszcza nawet wskazania, na które przepisy się powołuje.

Przeprowadzone badanie jednoznacznie potwierdza zasadność postulatu przygotowania wzorów pouczeń czytelnych dla przeciętnego adresata.

W tym celu niezbędna jest jednak praca specjalistów od językoznawstwa i komunikacji werbalnej. Tylko taką drogą możliwe jest sformułowanie prawidłowych wzorców, czyli zerwanie z formalistycznym językiem.

Badanie zostało przeprowadzone w drugiej połowie 2021 r., a jego przedmiotem były pouczenia stosowane przez sądy w latach 2017–2019.

W badaniu wzięto również pod uwagę ewentualność fakultatywnego pouczenia na podstawie art. 5 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), celem poddania takiego pouczenia ocenie. Nie został odnotowany żaden przypadek takiego pouczenia. Analiza akt została dokonana na podstawie właściwych przepisów prawnych, jeśli chodzi o ich obowiązywanie w konkretnym czasie.

W okresie objętym analizą nastąpiła istotna zmiana prawa. Ma ona znaczenie w odniesieniu do przedmiotu i wyników badania. Była to tzw. duża nowelizacja k.p.c. wprowadzona ustawą z 4 lipca 2019 r.