Kiedy sąd przyzna zwolnienie od kosztów sądowych

Zgodnie z kodeksem cywilnym oraz art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd może zwolnić stronę, zarówno powoda, jak i pozwanego, od kosztów sądowych w części lub w całości. Sąd, przyznając zwolnienie, bierze pod uwagę to, czy osoba domagająca się zwolnienia jest w stanie ponieść te koszty bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Tylko częściowo

W części sąd zwolni z kosztów, gdy w pozostałej części strona będzie w stanie  je ponieść. Może to polegać na zwolnieniu z ułamkowej lub procentowej   części kosztów albo określonej ich kwoty, albo niektórych z opłat lub wydatków.  Może też przyznać zwolnienie co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie (roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych).W praktyce oznacza to, że strona częściowo zwolniona z kosztów 'obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.

Przykład

Sąd zwolnił pana Jakuba z połowy opłaty od skargi na czynności komornika. Opłata wynosi 100 zł. Pan Jakub musi więc zapłacić 50 zł.

Jeśli sąd zwolni od kosztów sądowych w całości, strona nie ma obowiązku uiszczania opłat sądowych i ponoszenia żadnych wydatków związanych z procesem.

Trzeba poprosić...

Aby zostaś zwolnionym z kosztów, trzeba złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia na piśmie bądź ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.

Do wniosku obowiązkowo trzeba dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym. Podaje się w nim szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczenie to sporządza się według ustalonego wzoru (określa go załącznik do rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 15 kwietnia 2010 r., DzU z 2014 r., poz. 340). Załącznik ten został zmieniony w lutym tego roku. Został poszerzony o dodatkowe informacje. Można go pobrać ze strony: http://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym.

... i przekazać szczegółowe dane

Obecnie trzeba w nim podać nie tylko to, jakie nieruchomości posiada wnioskujący, ale także adres, pod którym się one znajdują. Przy majątku należy wskazać tytuł prawny (a więc, czy jest to własność  czy użytkowanie wieczyste). Trzeba też podać, czy posiada się oszczędności (wpisując ich wartość na rachunku bankowym), polisy inwestycyjne, wierzytelności (ze wskazaniem kwoty). Trzeba podać także w oświadczeniu inne przedmioty wartościowe (ruchomości) o wartości wyższej niż 5 tys. zł (samochody, urządzenia elektroniczne, ale też biżuterię itp.). Warto pamiętać, że posiadanie majątku, np.  nieruchomości, nie oznacza, że wnioskodawca jest w stanie ponieść koszty. Trzeba również szczegółowo wskazać dochód i źródła utrzymania, a także zobowiązania i stałe wydatki. Do wniosku należy dołączyć dokumenty stwierdzające stan materialny, np. zaświadczenie o zarobkach.

Jeśli sytuacja życiowa składającego wniosek o zwolnienie z kosztów jest trudna, warto opisać ją dokładnie. Można to zrobić w punkcie 8 formularza „Inne dane, które wnioskodawca uważa za istotne".

Wymagania formalne

Gdy oświadczenie nie będzie zawierało wszystkich wymaganych danych, sąd wezwie do ich uzupełnienia. Jeśli jednak stronę reprezentuje adwokat lub radca prawny, wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony bez wymaganego oświadczenia sąd zwróci bez wzywania o uzupełnienie braków formalnych.

Od wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych, a także ustanowienie adwokata z urzędu oraz od ewentualnego zażalenia na odmowę zwolnienia z kosztów lub ustanowienia adwokata – nie pobiera się opłat sądowych.

Zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi procesowemu. A podstawową zasadą obowiązującą w procesie cywilnym jest obowiązek zwrotu kosztów przez stronę przegrywającą sprawę stronie wygrywającej.

Kiedy nie trzeba płacić

Obowiązku uiszczenia opłat sądowych nie mają m.in.:

- ?strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa ?bądź roszczeń alimentacyjnych,

- ?pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (od zasady tej są przewidziane wyjątki),

- ?prokurator, rzecznik praw obywatelskich, rzecznik praw dziecka ?i rzecznik praw pacjenta,

- ?strona występująca o uznanie postanowień umownych ?za zakazane,