Deng znów wygrał z Mao

Rynek będzie odgrywał decydującą rolę w rozwoju ekonomicznym kraju w nadchodzących latach – to kluczowe zdanie w oficjalnym komunikacie wydanym po zakończeniu czterodniowego plenum kierownictwa Chińskiej Partii Komunistycznej.

Obrady Komitetu Centralnego toczyły się za zamkniętymi drzwiami, a zagraniczni obserwatorzy uważnie analizowali wszelkie informacje docierające z Pekinu. W powszechnym przekonaniu właśnie w ciągu ostatnich dni nowe chińskie kierownictwo partyjne rządzące od roku pod wodzą Xi Jinpinga wyznaczyło swój azymut polityczno-gospodarczy na kolejną dekadę.

Naprzód, ale ostrożnie

Na trzecim od czasu zeszłorocznego zjazdu spotkaniu KC  KPCh Xi Jinping potwierdził, że nie zboczy z kursu reform Deng Xiaopinga, choć najwyraźniej nie ma zamiaru niczego przyspieszać ani rewolucjonizować. W komunikacie końcowym napisano: „W systemie współzależności rządu i wolnego rynku kluczowe znaczenie ma to, aby rynek odgrywał najważniejszą rolę w podziale dostępnych zasobów i w ten sposób poprawiał pracę rządu". Można to odczytać jako uspokajającą zapowiedź zmniejszania interwencjonizmu państwowego.

Najwyraźniej kierownictwo partyjne nie chce ryzykować dalszego spowolnienia wzrostu PKB i eksportu, co dało się zauważyć w ostatnich miesiącach. – Więcej o decyzjach chińskiego kierownictwa dowiemy się jak zawsze z opóźnieniem - mówi „Rz" prof. Shaun Breslin, znawca Chin z uniwersytetu Warwick. – Na Zachodzie oczekiwano chyba zbyt wiele po tej konferencji, może dlatego, że poprzednie kierownictwo nie spieszyło się z reformami. W Chinach jednak od dawna obowiązuje raczej zasada ewolucji niż szybkich zmian.

Analizując chińskie oficjalne dokumenty, nie wolno zapominać o ezopowym języku partyjnej propagandy. W tekście komunikatu obok pochwały wolnego rynku nie mogło zatem zabraknąć rytualnego stwierdzenia, że „ważnymi elementami składowymi socjalistycznej gospodarki rynkowej" są zarówno sektor publiczny (czyli państwo), jak i prywatny, które „wspólnie tworzą podstawę rozwoju gospodarczego i społecznego".

Ile państwa, ile rynku

Obie te sfery nie zostały jednak do końca równouprawnione. Zgodnie z założeniami ujawnionymi po plenum w okresie do 2020 r. (nazywanym nadal „wstępnym okresem budowania socjalizmu") coraz większą rolę w alokacji środków ma odgrywać rynek, ale dominująca pozostanie nadal własność państwowa.

Mimo pojawiających się ostatnio sugestii (i to nawet w prasie partyjnej), by dopuścić własność prywatną w wielkich państwowych firmach, choćby w formie udziałów na poziomie 10–15 proc., o pełnej prywatyzacji państwowych firm i koncernów nie ma mowy.

Naruszyłaby ona interesy potężnej oligarchii przemysłowej powiązanej ze strukturami partyjno-państwowymi. O jak wielkie wpływy i pieniądze chodzi, pokazał skandal korupcyjny w kierownictwie China National Petroleum Company, największej firmy petrochemicznej w Chinach (jej szef Jiang Jiemin utracił stanowisko po tym, jak zarobił miliony dolarów w niejasnych okolicznościach). Takich spraw było już kilka (łącznie z procesem Bo Xilaia), bo władza chce pokazać, że dba o morale w swoich szeregach.

Ostrożność widać w stosunku kierownictwa państwa do problemu własności ziemi. Cała ziemia użytkowana gospodarczo jest własnością państwa chińskiego, a rolnicy co najwyżej dzierżawią swoje pola. Przed plenum mówiono o możliwości sprzedaży części ziemi gospodarującym na niej chłopom. Poprawiłoby to sytuację na wsi chińskiej, wyraźnie gorszą niż w szybko rozwijających się miastach. Wygląda jednak na to, że wygrała troska o interesy lokalnych władz. To samo dotyczy zresztą przemysłu w prowincjach.

Uspokoić nastroje

Z przecieków na temat przebiegu obrad wynika, że kierownictwo chińskie coraz poważniej bierze do serca mnożące się objawy niezadowolenia społecznego (w kraju co roku dochodzi do kilkudziesięciu tysięcy lokalnych strajków i protestów przeciwko nadużyciom urzędników i dyrekcji zakładów). – Rzeczywiście odnoszę wrażenie, że kierownictwu partyjnemu zależy na zachowaniu spokoju społecznego – mówi prof. Breslin. – A w tym celu należy uważniej wsłuchiwać się w głosy niezadowolenia.

We wnioskach plenum znalazła się zapowiedź sprawiedliwszego podziału dochodów, lepszego zabezpieczenia socjalnego pracowników (mieszkańcy wsi dopiero od niedawna obejmowani są systemem emerytalnym). Poprawie ulec mają też oświata i polityka zatrudnienia. Wreszcie wspomniano o „poprawie systemu demokratycznego" i udoskonaleniu działania wymiaru sprawiedliwości oraz o ochronie środowiska naturalnego, którego fatalny stan niepokoi miliony Chińczyków.