Vichy, główny sojusznik Hitlera

– Człowiek, który wydał mojego ojca, nazywał się Lempereur. Został skazany na śmierć in absentia. To wszystko, co o nim wiemy – mówi „Rz" Dominique Moisi, politolog żydowskiego pochodzenia i założyciel Francuskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (IFRI).

Po 70 latach ta rodzinna tragedia ma jednak wreszcie szansę na wyjaśnienie. 8 maja tego roku, w 70. rocznicę zakończenia II wojny światowej, 150 czołowych historyków zwróciło się do François Hollande'a o pełne otwarcie archiwów odnoszących się do jednego z najbardziej wstydliwych okresów historii Francji. Prezydent właśnie wydał na to zgodę: wejdzie w życie zaraz po nowym roku. Od tego momentu każdy Francuz będzie mógł swobodnie obejrzeć archiwa z okresu okupacji kraju oraz dokumenty sporządzone aż do 31 grudnia 1960 r., jeśli odnoszą się do czasów II wojny światowej.

– Najciekawsze będą materiały wymiaru sprawiedliwości. Pokażą z jednej strony procesy wytoczone członkom ruchu oporu przez władze Vichy, a z drugiej rozliczenie już po wojnie kolaborantów. W tym ostatnim przypadku chodzi o ok. 300 tys. Francuzów – mówi „Rz" Henry Rousso, wybitny znawca historii II wojny światowej i jeden z sygnatariuszy listu do Hollande'a.

Zaraz po wyzwoleniu we Francji był raczej krótki okres brutalnego rozliczenia z okresem okupacji. Sądy skazały 120 tys. osób, z czego ok. półtora tysiąca na śmierć.

– W trzech zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec rozstrzelano kilkakrotnie mniej zbrodniarzy nazistowskich. Wbrew powszechnej opinii Francja początkowo wcale nie uciekała przed rozliczeniem własnej historii – mówi Rousso.

Ten okres szybko się jednak skończył. Generał de Gaulle stworzył mit, że przytłaczająca większość Francuzów była w czasie wojny bohaterami. Ta wyjątkowa operacja wizerunkowa była możliwa dzięki poparciu Winstona Churchilla, który widział we Francji cennego sojusznika w walce z rosnącym zagrożeniem ze strony ZSRR. To dzięki temu Francja została włączona do wąskiego grona potęg, które pokonały III Rzeszę, z własną strefą okupacyjną i stałym miejscem w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.

Obraz, który wyłoni się z otwieranych właśnie archiwów, będzie jednak inny.

– Przynajmniej do 1942–1943 roku, kiedy stało się jasne, że Niemcy nie wygrają wojny, ogromna większość Francuzów popierała kolaborancki reżim ustanowiony przez marszałka Petaina – uważa Dominique Moisi.

To miało bardzo konkretne przełożenie na wynik wojny.

– Francja była jedyną wielką potęgą, którą udało się pokonać Hitlerowi. Petain z własnej inicjatywy zaproponował pomoc Trzeciej Rzeszy, przede wszystkim ekonomiczną. Liczył, że w nowej, niemieckiej Europie zyska w ten sposób miejsce dla Francji, ochroni jej państwowość. To wsparcie miało szczególnie duże znaczenie w okresie wojny totalnej, jaką od 1941 roku Hitler wydał Stalinowi. Gdyby nie francuska pomoc, III Rzesza zapewne zostałaby pokonana dużo wcześniej, wcześniej nastąpiłoby też lądowanie aliantów w Normandii – mówi Rousso.

Ta fundamentalna prawda rzuca się długim cieniem na wizerunek Francji. Ale otwarcie archiwów ma też duże znaczenie dla ujawnienia tysięcy indywidualnych biografii. Chodzi przede wszystkim o takie osoby jak były prezydent Francois Mitterrand czy premier i szef dyplomacji za czasów de Gaulle'a Maurice Couve de Murville, którzy najpierw współpracowali z reżimem Vichy i dopiero gdy okazało się, że nie ma on szansy na sukces, przeszli na stronę ruchu oporu. Teraz zapewne okaże się, że podobnych „bohaterów", którzy odegrali ważną rolę w powojennej historii kraju, było o wiele więcej.