Dotowanie zabytków - gmina może, ale nie musi podejmować uchwały

Miasto zamierza pomóc w dotowaniu zabytków położonych na jego terenie. Z inicjatywą wystąpiło wiele podmiotów posiadających takie obiekty.

W związku z tym powstaje wątpliwość czy jesteśmy zobligowani przekazać im pomoc? Czy dla lepszej kontroli nad środkami gminnymi można ustalić w uchwale odgórne zasady np. rozliczenia albo kontroli zadania?

Kluczowe znaczenie dla ustosunkowania się do pytania ma regulacja art. 81 ust. 1 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wynika z niej, że w trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Z brzmienia ww. regulacji wynika więc, że tylko od woli danej jednostki (np. gminy) zależy, czy podejmie uchwałę w ww. trybie.

A w konsekwencji oznacza to, że roszczenia różnych podmiotów, które władają zabytkami położonymi na terenie danej gminy nie mogą być wiążące.

Z drugiej jednak strony, w bieżącym roku weszła w życie regulacja art. 41a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, który przewiduje tzw. obywatelską inicjatywę uchwałodawczą – dla określonej grupy obywateli. Z przepisu tego wynika m.in., że grupa mieszkańców gminy, posiadających czynne prawa wyborcze do organu stanowiącego, może wystąpić z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą.

Grupa mieszkańców, o której mowa w ust. 1, musi liczyć:

- w gminie do 5000 mieszkańców – co najmniej 100 osób;

- w gminie do 20 000 mieszkańców – co najmniej 200 osób;

- w gminie powyżej 20 000 mieszkańców – co najmniej 300 osób.

Projekt uchwały zgłoszony w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej staje się przedmiotem obrad rady gminy na najbliższej sesji po złożeniu projektu, jednak nie później niż po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia projektu. Zatem, może się zdarzyć tak, że nawet przy braku inicjatywy organów gminy, stosowny projekt uchwały może zostać wniesiony przez wspomniane grupy mieszkańców. Oczywiście nie oznacza to, że zostanie przyjęty przez organ stanowiący, ale stanowi już wyraźny oddolny sygnał ze wspólnoty samorządowej.

Co zaś się tyczy zawarcia w ww. uchwale zapisów m.in. o rozliczeniu czy kontroli środków dotacyjnych, to wydaje się być to prawnie wątpliwe. Z orzecznictwa zarówno regionalnych izb obrachunkowych, jak i orzecznictwa sądowego wynika zgodnie, że tego typu zapisy są nieuprawnione. Przykładowo można wskazać wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 27 kwietnia 2017 r. (sygn. akt I SA/Po 160/17). Sąd uznał w nim: „Przyznać należy zatem rację organowi nadzoru, że z art. 81 ust. 1 ww. ustawy [red.: ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami] wynika dla organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego jedynie upoważnienie do ustalenia zasad udzielenia dotacji celowej, a już nie trybu, sposobu czy warunków jej rozliczania oraz kontroli zleconych zadań. Przepis kompetencyjny mówi wprost jedynie o „zasadach udzielania dotacji", a więc przykładowo chodzi tu o sposób postępowania z wnioskiem o udzielenie dotacji, wymagane dokumenty do rozpoznania tego wniosku, formę załatwienia wniosku".