Urzędnik nie zawsze dorobi do swojej pensji

Poważnym problemem dla wielu chętnych do pracy w ministerstwach, urzędach gmin, starostwie czy urzędach centralnych mogą być ograniczenia w możliwości dodatkowego zarabiania. Zakazy z tym związane statuują ustawy: o pracownikach samorządowych, o służbie cywilnej oraz ustawa o ograniczeniu prowadzeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.

W samorządach...

Pracownicy zatrudnieni w jednostkach samorządowych: w urzędzie gminy, w starostwie, w urzędzie marszałkowskim i w innych takich jednostkach nie mogą wykonywać zajęć sprzecznych lub związanych z zajęciami, które wykonują w ramach obowiązków służbowych. Chodzi o zajęcia mogące wywołać uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność, a także sprzeczne z obowiązkami wynikającymi z ustawy o pracownikach samorządowych. Zakaz ten dotyczy pracowników zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych oraz na stanowiskach kierowniczych w samorządach.

Przykład

Radca prawny jest zatrudniony w urzędzie gminy. Czy może on wykonywać dodatkowe zajęcia na podstawie umowy-zlecenia w kancelarii prawnej?

Po pierwsze stanowisko radcy prawnego należy do stanowisk urzędniczych, a zatem dodatkowe zajęcie podlega ocenie. Radca prawny świadczący usługi prawnicze w kancelarii prawnej, nie narusza zakazu z art. 30 ustawy o pracownikach samorządowych. Ale jeśli ta sama kancelaria prawna w jakikolwiek sposób stałaby się stroną wobec urzędu, w którym radca jest zatrudniony, np. reprezentowała innego pracownika tego urzędu, brała udział w zaskarżaniu decyzji wydanej przez urząd albo nawiązała współpracę z firmą, która wygrała przetarg organizowany w urzędzie, mogą powstać uzasadnione wątpliwości o stronniczość i interesowność takiego zajęcia.

Wątpliwości mogłyby powstać również w przypadku, gdyby radca prawny wykonywał swoje dodatkowe zajęcia w urzędzie w godzinach pracy i np. przyjmował w urzędzie klientów kancelarii. Wtedy zajęcia wykonywane przez radcę prawnego mogłyby zostać ocenione jako pozostające w sprzeczności z obowiązkami służbowymi (vide wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. II PK 134/05. Sąd orzekł, że wykonywanie prywatnej działalności gospodarczej przez pracownika samorządowego w czasie i miejscu zatrudnienia pozostaje w sprzeczności z jego obowiązkami pracowniczymi oraz może wywoływać uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność nawet wtedy, gdy dotyczy działalności nieobjętej bezpośrednio jego zakresem czynności pracowniczych.

Ustawodawca posłużył się pojęciem „zajęć", co pozwala przyjąć, że w grę wchodzi nie tylko stosunek pracy, ale także umowy cywilnoprawne (dzieło, zlecenie), a w zasadzie również zajęcie nieodpłatne. Nakaz ten jest bardzo ogólnie sformułowany i pozostawia spore pole manewru zarówno dla pracownika, który podejmuje się dodatkowego zarabiania, jak i dla pracodawcy, który może chcieć pozbyć się pracownika dorabiającego do pensji. Bowiem taki może być skutek ubocznego niewłaściwego zarobkowania.

Przykład

Dyrektor w urzędzie gminy zajmujący się wyspecjalizowaną dziedziną, geodezją, jednocześnie współpracuje z prywatną firmą, której przedmiotem działalności są usługi geodezyjne. Pomiędzy urzędem a firmą w niektórych przypadkach zachodzi współpraca. Dyrektor nie chce zrezygnować z umowy-zlecenia, którą zawarł z firmą, argumentując, że nie narusza to zakazu art. 30 ustawy. Czy ma rację?

Jeżeli przełożony dyrektora biura w urzędzie dostrzega, iż ta sytuacja może wywoływać podejrzenie o stronniczość lub wręcz interesowność, może z dyrektorem rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w trybie przepisów kodeksu pracy.

Przykład

Introligator zatrudniony w urzędzie gminy. Czy może wykonywać umowę-zlecenie w drukarni, która współpracuje z urzędem?

Tak. Ponieważ stanowisko introligatora jest stanowiskiem zaliczanym do grupy stanowisk pomocniczych i obsługi, a zatem zakaz z art. 30 ustawy o pracownikach samorządowych nie dotyczy tego pracownika.

Ustawa nie nakłada na pracowników obowiązku informowania pracodawcy o fakcie podjęcia zajęcia dodatkowego. Wydaje się jednak, że bezpiecznie jest poinformować swojego przełożonego chociażby dla własnego spokoju, że dodatkowe zajęcie nie wyczerpuje zakresu art. 30 ustawy o pracownikach samorządowych i pracodawca nie oceni tego zajęcia w sposób negatywny, co w konsekwencji może doprowadzić do rozwiązania umowy o pracę.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony w starostwie powiatowym na stanowisku głównego specjalisty. Czy może wraz ze współmałżonkiem być właścicielem sklepu?

Tak, bowiem w samorządzie nie ma zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Pracownik taki jest jedynie zobowiązany do złożenia oświadczenia o prowadzonej działalności gospodarczej, w którym to oświadczeniu musi określić charakter tej działalności.

Nakaz składania tego rodzaju oświadczeń obowiązuje tylko urzędników oraz osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych w samorządzie.

Przykład

Dyrektor biura prawnego w urzędzie marszałkowskim chce zostać współwłaścicielem biura turystycznego. Czy jest to dopuszczalne?

Tak, i również musi złożyć oświadczenie o prowadzeniu takiego biura.

Ale jeżeli ten dyrektor biura prawnego będzie wydawał decyzje w imieniu marszałka, to obejmuje go zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.

...i w administracji rządowej

O wiele gorszą sytuację mają w tej kwestii pracownicy administracji rządowej należący do służby cywilnej. Zgodnie z postanowieniami ustawy o służbie cywilnej zarówno pracownicy (czyli osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę), jak i urzędnicy służby cywilnej (osoby zatrudnione na podstawie mianowania) muszą otrzymać pisemną zgodę dyrektora generalnego urzędu na dodatkowe zatrudnienie, nie mogą wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do służby cywilnej.

Ważne jest to, iż przez zatrudnienie należy rozumieć umowę o pracę, a zatem zgoda dyrektora generalnego jest wymagana, gdy pracownik chce się zatrudnić u innego, drugiego pracodawcy. W przypadku innych zajęć dodatkowych wykonywanych np. na podstawie umowy cywilnoprawnej lub bez umowy ważne jest, aby zajęcia te nie godziły w charakter służby cywilnej oraz nie były sprzeczne z obowiązkami wynikającymi z ustawy, czyli podobnie jak w przypadku pracowników samorządowych.

Mianowani urzędnicy służby cywilnej mają natomiast dodatkowo obowiązek otrzymania pisemnej zgody dyrektora generalnego w przypadku podjęcia jakiegokolwiek zajęcia zarobkowego. W przypadku urzędników służby cywilnej zgoda jest zatem wymagana również przed zawarciem umowy-zlecenia czy umowy o dzieło, ważne, że jest to umowa wykonywana odpłatnie.

Podobnie jak w przypadku ustawy o pracownikach samorządowych, również ustawa o służbie cywilnej posługuje się nieostrymi pojęciami i jest niedookreślona. A zatem do dyrektora generalnego urzędu oraz pracownika należy interpretacja przepisów i umiejętne, z należytą rozwagą ich stosowanie.

Złamanie powyższych zasad może mieć różne konsekwencje, od ukarania karą dyscyplinarną aż do rozwiązania umowy o pracę.

Funkcje publiczne

Kolejne ograniczenia nakłada na członków korpusu służby cywilnej przywoływana już wcześniej ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Zgodnie z nią osoby zajmujące stanowisko dyrektora departamentu, zastępcy, naczelnika oraz inne stanowiska równorzędne z tymi pod względem płacowym nie mogą m.in. prowadzić działalności gospodarczej samodzielnie ani też wspólnie z innymi osobami.

Podstawa prawna:

- art. 80 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.)

- art. 30 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 223, poz. 1458 ze zm.)

- art. 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące publicznex (DzU z 2006 r. nr 216, poz. 1584 ze zm.)