Spór o zamrożone wynagrodzenia sędziów. Jest ważny wyrok TSUE

To sedno najnowszego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w którym odpowiedział on na pytania prejudycjalne zadane przez sąd litewski i polski. Oba pytania dotyczyły mechanizmu ustalania sędziowskich wynagrodzeń przez państwo i jego wpływu na niezawisłość sędziów.

Spór o zamrożone pensje sędziów. Sądy pytają TSUE

Do unijnego trybunału wystąpił w marcu 2023 r. Sąd Rejonowy Białymstoku, który rozpatrywał sprawę sędziego tego sądu. Pozwał on bowiem swojego pracodawcę o zapłatę wynagrodzenia. Sędzia domaga się wypłaty 10 tys. zł tytułem pensji, którą dostałby, gdyby w latach 2021-2023 nie doszło do zamrożenia mechanizmu waloryzacji wysokości wynagrodzeń sędziów. Doszło do tego w trzech ustawach okołobudżetowych w tych latach, w których ustalono podstawę do wyliczenia wynagrodzeń sędziów i prokuratorów mimo tego, że zasady te były przewidziane w prawie o ustroju sądów powszechnych.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Zamrożenie wynagrodzeń polskich sędziów. Opinia z TSUE może zaskakiwać

Rzecznik generalny unijnego Trybunału Sprawiedliwości przedstawił w czwartek opinię w dwóch sprawach dotyczących mechanizmu ustalania sędziowskich wynagrodzeń. Jedną z nich zainicjowało pytanie z Sądu Rejonowego w Białymstoku.

Zgodnie z tymi ostatnim przepisami podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku jest przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane przez Główny Urząd Statystyczny. W 2023 r. miało to być 6 156 zł, jednak rząd ustalił tę podstawę na poziomie 5444 zł. Co ważne ten zakwestionowany sposób naliczania wynagrodzeń sędziów zastosowano już w 2021 r., co było wówczas uzasadniane pandemią koronawirusa, a w następnych latach także skutkami agresji Rosji na Ukrainę.

W konsekwencji białostocki sąd zapytał, czy regulacje państwa członkowskiego, które zmieniają zasady ustalania wynagrodzeń sędziów i skutkują ich trwałym obniżeniem, uderzają w unijną zasadę niezawisłości sędziowskiej.

Z kolei w sprawie litewskiej dwie sędzie z Wilna pozwały państwo domagając się odszkodowania. Argumentują, że poziom ich wynagrodzeń zależy wyłącznie od woli władzy politycznej wykonawczej i ustawodawczej. Ich zdaniem brakuje też mechanizmu umożliwiającego godne wynagradzania sędziów porównywalne z pensjami, które otrzymują przedstawiciele innych zawodów prawniczych w tym kraju.

Sędziowie czasowo bez podwyżek. Jest wyrok unijnego trybunału

TSUE udzielił odpowiedzi na te pytania w wydanym we wtorek wyroku. Według Trybunału w Luksemburgu zasada niezawisłości sędziowskiej nie stoi na przeszkodzie wyjątkowemu i czasowemu zamrożeniu albo nawet obniżeniu wynagrodzenia sędziów, jeśli mechanizm taki jest zapisany w ustawie i spełnia kryteria obiektywności, przewidywalności, stabilności i przejrzystości.

Wszelkie odstępstwo od sposobu ustalania wynagrodzenia sędziów – twierdzi TSUE – powinno być uzasadnione celem interesu ogólnego, takim jak likwidacja nadmiernego deficytu budżetowego. - Co do zasady odstępstwa takie nie powinny dotyczyć konkretnie sędziów. Muszą być również niezbędne i ściśle proporcjonalne względem zamierzonego celu. Mimo stosowania tych, z istoty swej, wyjątkowych i czasowych środków, wynagrodzenie sędziów wciąż powinno odpowiadać wadze ich zadań – wskazuje Trybunał.

Co ważne sposób ustalania wynagrodzenia sędziów i środki stanowiące odstępstwo od tego sposobu, powinny podlegać skutecznej kontroli sądowej przed sądem krajowym. 

Ile powinien zarabiać sędzia? Tyle, aby uchronić go przed naciskami i ryzykiem korupcji

Trybunał uznał też, że poziom wynagrodzenia sędziów powinien być wystarczająco wysoki i uwzględniać kontekst gospodarczy, społeczny i finansowy danego państwa członkowskiego. Według TSUE uposażenia sędziowskie powinny też odpowiadać wadze powierzonych im zadań, by chronić sędziów przed wszelkimi naciskami i ryzykiem korupcji.

- Jednak niezawisłość sędziów nie stoi na przeszkodzie ustaleniu ich wynagrodzenia na poziomie poniżej średniej występującej w innych zawodach prawniczych – twierdzi Trybunał odnosząc się do pytania litewskiego sądu.